ZAMBAK 10.SINIF EDEBİYAT CEVAPLARI (1.ÜNİTE:TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERE AYRILMASINDAKİ ÖLÇÜTLER)

TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERE AYRILMASINDAKİ ÖLÇÜTLER

2. Türk Edebiyatının Dönemlere Ayrılmasındaki Ölçütler

HAZIRLIK

1.Bir insanın yaşamını belirli dönemlere ayırırken hangi ölçütleri kullanırız? Belirtiniz.

Bir insanın yaşamını belirli dönemlere ayırırken -incelenmesi kolay olsun diye- çocukluk dönemi, gençlik dönemi, olgunlaşma dönemi ve ihtiyarlık dönemi şeklinde ayırabiliriz.

2-Türk edebiyatı da tarih boyunca belli dönemlere ayrılmıştır. Sizce edebiyatın belli dönemlere ayrılmasındaki ölçütler neler olabilir? Tartışınız. Sonuçları yazınız.

Türk edebiyatını dönemlere ayrılırken kullanılan ölçütlerin bazıları:

a)      Dil Anlayışı: Dil, zaman içinde değişen, canlı bir varlıktır. Milletlerin gelişmesine, sosyal ve kültürel yapısındaki değişmelere paralel olarak dili de gelişir veya değişir. Türkler, Müslüman olmadan önce, Türkçede atlı bozkır kültürünün ve göçebe hayatının unsurları hâkimdir. Müslüman olduktan sonra dilimiz, İslâm medeniyetinin taşıyıcısı olan Arapça ve Farsçadan etkilenmiştir. İslâm diniyle ilgili terimler ve deyimler dilimize girmiştir. Bu dönemde yazı dili ile konuşma dili arasında önemli farklılıklar görülmüştür. XIX. yüzyılın ortalarından itibaren edebiyatfatihi Türk toplumu Batı medeniyetinin etkisi altına girmiştir. Bu sefer Türkçeye Batı dillerinden kelimeler girmeye başlar. Dilimiz, Batı kültürünü, ilim ve tekniğini, hayat tarzını yansıtan unsurlarla dolar.

b) Dil Coğrafyası: Bir dilin konuşulduğu alan da önemlidir. Buna "dil coğ­rafyası" denir. Türkler, bilhassa XI. yüzyıldan itibaren dünyanın büyük bir bö­lümüne yayılmış ve günümüze kadar irili ufaklı binlerce devlet kurmuştur. Do­layısıyla Türkçe de geniş coğrafyalarda konuşulan bir dil olmuştur. Bu da bir­birinden az veya çok farklılık gösteren bazı Türk şive ve lehçelerinin doğması­na yol açmıştır.

c) Kültürel Farklılaşma: Kültür, bir milletin dil, din, sanat, örf ve âdetleri gibi hayata mal olmuş maddî ve manevî değerlerinin hepsine birden verilen bir isimdir. Milletlerin dinî hayatlarında, dillerinde, gelenek ve göreneklerinde meydana gelen değişiklikler kültürel farklılaşmayı doğurur. Bu bazen çok yavaş, bazen de hızlı olur. edebiyatfatihi Toplumumuzda kültürel farklılaşmanın en çarpıcı örneği, 1830'lârdan itibaren başlayan "Batılılaşma" hareketinde görülür. Çok hızlı gerçekleşen bu hareket, bazı sosyal bunalımları da beraberinde getirmiştir. Tabiî sanat ve edebiyatfatihi edebiyatımız bu kültürel farklılaşmadan hem etkilenmiş, hem de bu hareketin yayılmasında etkili olmuştur. Edebiyatımızın devrelere ayrılmasında bu ve buna benzer kültürel farklı­laşmalar da bir kıstastır.

d) Dinî Hayat: Din, topluma getirdiği değer hükümleriyle insanların düşünce yapı­larını etkiler ve değiştirir. İslâmiyet’in kabu­lünden önce Türkler, değişik coğrafyalarda Şaman, Mani ve Buda dinlerini benimsemiş­lerdi. Bu dinlerin etkilerine, o dönemde oluş­turulan kitabe ve destanlarda rastlıyoruz. İslâmiyet’in kabulünden sonra edebiyatı­mızda köklü değişiklikler oluşmuştur. Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular ve Osmanlılar gibi büyük devletler kuran Türkler, Araplar ve İranlılarla yakın ilişkiler İçinde olmuşlardır. Bu ilişkiler sonucunda dil ve edebiyatımızda, İran ve Arap dil ye edebiyatfatihi edebiyatlarının etkileri görül­müştür. İslâmiyet’in etkisi altında gelişen edebiyatımız Tanzimat'a kadar devam etmiştir. 

3. Üç gruba ayrılınız. Birinci grup İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı, ikinci grup İslami Devir Türk Edebiyatı, üçüncü grup da Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatının nelerden ya da kimler­den etkilendiğini araştırsın.

Türk edebiyatının dönemleri

Başlangıcından zamanımıza kadar yüzyıllar boyunca süren edebiyat tarihimizi belli devirlere ayırmak zorundayız.   Türk tarihinde esaslı iki dönüm noktası vardır. Bunlar, Türk tarihinin akışını değiştirmiş ve yeni devirlerin başlangıcı olmuştur. Bu dönüm noktalarından biri İslam dinin kabulü, öteki de Batı’ya dönüş hareketidir. Birincisinde Türkler, yeni dinin birleştirici özelliği içinde, Doğu uygarlığı dediğimiz İslam uygarlığının kurulup gelişmesindeedebiyatfatihi  başlıca etken olmuştur. İkincisinde ise, Batı uygarlığını siyasal, sosyal, kültürel ve ekonomik birçok olayların baskısı altında benimsemeye koyulmuşlar ve çok çetin güçlüklerle karşılaşmışlardır. İşte Türk edebiyatı tarihini bu dönüm noktalarına göre devirlere ayırıyoruz:

1.  İslâmiyet Öncesi Türk Edebiyatı

2. İslâmî Devir Türk Edebiyatı

3. Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

1- İslâmiyet Öncesi Türk Edebiyatı

İslâmiyet Öncesi Türk Edebiyatı, Orta Asya coğrafyasında, başlangıcı kesin tarih­lerle belirlenemeyen ve X. yüzyıla kadar sü­ren dönemdir. Bu dönem edebiyatı iki kolda gelişmiştir.

a)  Sözlü edebiyat: Sözlü olarak yayılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır. Çeşitli Türk boylarında şaman, baksı, kam, oyun adı verilen sanatçılar tarafından kopuz eşli­ğinde söylenen koşuklar, ölen bir kişinin ar­dından söylenen ağıtlar, destanlar, atasözle­ri vb. sözlü edebiyatın ürünleri arasındadır.

b)  Yazılı edebiyat: Yazıya aktarılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır. Edebî de­ğer taşıyan ilk yazılı metinler VIII. yüzyılda oluşturulan, Göktürklere ait Orhun Abideleri (Göktürk Kitabeleri)dir.

2-İslâmî Devir Türk Edebiyatı

X. yüzyılın ikinci yarısından XIX. yüzyı­lın başlarına kadar devam eden bu dönem­de edebî eserlerde İslâm dininin etkisi görü­lür. İslâmî Devir Türk Edebiyatı iki koldan gelişme göstermiştir:

1.  Klâsik Türk edebiyatı (gazel, kaside, mesnevi…)

2.  Halk edebiyatı:

a.         Anonim halk edebiyatı (mani, türkü, ninni, tekerleme…)

b.         Dinî-tasavvufî halk edebiyatı (ilahi, nefes, devriye, şathiye, nutuk..)

c.         Âşık tarzı halk edebiyatı (koşma, semai, varsağı, ağıt)

3-Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

XIX. yüzyılın ortalarından itibaren siyasî bir hareket olan Tanzimat'ın ilanıyla başlayan ve günümüze kadar etkisi devam eden dö­nemdir. edebiyatfatihi Bu dönemde edebiyatımız gazete çevresinde gelişen roman, hikâye, makale, deneme, eleştiri gibi birçok yeni türle tanıştı.

Batı uygarlığının etkisinde gelişen Türk edebiyatını altı bölümde inceliyoruz:

1. Tanzimat Edebiyatı

2. Edebiyat-ı Cedide (Servet-i Fünûn Edebiyatı)

3.  Fecr-i Âti Edebiyatı

4.  Millî Edebiyat

5.  Millî Mücadele Dönemi Edebiyatı

6.  Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı :

İNCELEME

Aşağıdaki metin parçaları Türk edebiyatının üç farklı dönemine aittir. Farklı uygarlıkların Türk edebiyatına etkilerini göz önünde bulundurarak bu metinlerin hangi döneme ait olduğunu ve ayırıcı özelliklerini 17. sayfadaki tabloya yazınız.

	Ait olduğu dönem	Ayırıcı özellikleri
Destan	İslamiyet öncesi	Hece ölçüsüyle-abartılarak söylenmesi
Mesnevî	İslami dönem	Aruz ölçüsüyle-beyitler halinde yazılması
Roman	Modern dönem	Düzyazı ile yazılması

1. Etkinlik

Araştırmalarınızdan yola çıkarak farklı uygarlıkların ve tarihî dönemlerin Türk edebiyatı üzerindeki etkilerini karşılaştırınız.edebiyatfatihi  Sonuçlarını sözlü olarak ifade ediniz.

Türk edebiyatı üzerinde İslamiyet öncesinde hiçbir uygarlığın etkisi olmamıştır. İslami devirde Arap ve Fars uygarlığının, Modern dönemde ise Batı uygarlığının özellikle de millet olarak Fransa’nın etkisi Türk edebiyatı üzerinde vardır.edebiyatfatihi  İslami dönemde kullanılan kelime ve kavramlar, insanların inançları Türk edebiyatını etkilerken modern dönemde ise Batı odaklı eserlerin daha çok verilmesi bu etkiyi göstermesi açısından önemlidir.

ANLAMA VE YORUMLAMA

2. Etkinlik

Aşağıda Türk edebiyatının üç farklı dönemini yansıtan resimler verilmiştir. Bu eserlerin, ait oldukları dönemlerin edebiyatfatihi zihniyeti ile ilişkisini tartışınız. Sonuçları belirtiniz.

Destan dönemine ait resimde o döneme ait olağanüstülüklerin ön plana çıktığını görmekteyiz. Bu özellik destan döneminin en dikkat çeken özelliğidir. Osmanlı dönemine ait resimde ise divan sohbetlerinin ön plana çıktığını görmekteyiz. Bu dönemde divan şiiri çok önemli bir yere sahiptir. Her sohbet ortamında şiirler söylenir, divanlar okunurdu. Bu resim bu yönüyle kendi döneminin özelliklerini yansıtmaktadır. Batılaşma dönemine ait resimde ise Batının düşünce sisteminde önemli bir yeri olan soyut edebiyatfatihi ögelerin ön plana çıktığını görmekteyiz. Bu resimde yine yapıldığı döneme ait önemli ip uçları vermektedir. 

3. Etkinlik

a. Türk edebiyatının üç temel dönemini yazınız. Bunu bir şema hâlinde sınıfınızın duvarına asınız. Aşağıdaki kavramların hangi döneme ait olduğunu belirtiniz.

Türk Edebiyatının Dönemleri

1-İslamiyet Öncesi Türk edebiyatı

2-İslami Devir Trük Edebiyatı

3-Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

Lale Devri             : İslami Devir Trük Edebiyatı

Karahanlı Devleti         : İslami Devir Trük Edebiyatı

Medrese                : İslami Devir Trük Edebiyatı

Milliyetçilik           : Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

Tanzimat Fermanı       : Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

Ergenekon            : İslamiyet Öncesi Türk edebiyatı

Tasavvuf              : İslami Devir Trük Edebiyatı

Divan Edebiyatı   : İslami Devir Trük Edebiyatı

Roman, Tiyatro   : Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

Şamanizm            : İslamiyet Öncesi Türk edebiyatı

Göçebe Yaşam    : İslamiyet Öncesi Türk edebiyatı

Müslümanlık        : İslami Devir Trük Edebiyatı

Opera               : Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

Köktürk Yazıtları    : İslamiyet Öncesi Türk edebiyatı

Arap ve Fars Edebiyatı......................... : İslami Devir Türk Edebiyatı

Talas Savaşı             : İslamiyet Öncesi Türk edebiyatı

Yuğ                         : İslamiyet Öncesi Türk edebiyatı

b. Türk edebiyatının bu şekilde dönemlere ayrılmasının sebeplerini açıklayınız

Türk Edebiyatının bu şekilde dönemlere ayrılmasının en önemli sebeplerinden biri incelenmesi kolaylaştırmaktır. Bundan başka, başlangıcından zamanımıza kadar yüzyıllar boyunca süren edebiyat tarihimizi belli devirlere ayırmak zorundayız; çünkü Türk tarihinde esaslı iki dönüm noktası vardır. Bunlar, Türk tarihinin akışını değiştirmiş ve yeni devirlerin başlangıcı olmuştur. Bu dönüm noktalarından biri İslam dinin kabulü, öteki de Batı’ya dönüş hareketidir. Birincisinde Türkler, yeni dinin birleştirici özelliği içinde, Doğu uygarlığı dediğimiz İslam uygarlığının kurulup gelişmesinde başlıca etken olmuştur. İkincisinde ise, Batı uygarlığını siyasal, sosyal, kültürel ve ekonomik birçok olayların baskısı altında benimsemeye koyulmuşlar ve çok çetin güçlüklerle karşılaşmışlardır.

4. Etkinlik

a. Toplumların yapısında var olan sosyal ve kültürel farklılıklardan hareketle aşağıdaki etkin­liği gerçekleştiriniz.

Aşağıda, haklarında bilgi verilen kişilerin edebî zevkleri hakkında fikir yürütünüz:
<!--[if !supportLineBreakNewLine]-->
<!--[endif]-->

Kişi                      : Ayşe Nine, 68 yaşında, sadece okuma yazma biliyor.

Yaşadığı Yer     : Aydın'ın Türkmeneli Köyü
Yıl                        : 1655

Edebî Zevki     : Ayşe Nine’nin köyde yaşaması, sadece okuma-yazma bilmesi bir de dönemin şartları göz önüne alındığında, Ayşe Nine için Dini-Tasavvufi Halk edebiyatı türlerinden hoşlandığını söyleyebiliriz.

Kişi : Âlim Bey, 68 yaşında, Arapça, Farsça ve Fransızca biliyor, medrese ve felsefe eğiti­mi görmüş.

Yaşadığı Yer: İstanbul, Sultanahmet

Yıl: 1655

Edebî Zevki: Âlim Bey’in yaşadığı dönemi, aldığı eğitimi ve yeri göz önüne aldığımızda bir kültür atmosferinin içinde büyüdüğünü söyleyebiliriz. Yaşadığı dönemde okumuş-yazmış insanların en çok okuduğu ve ilgilendiği tür ise Divan edebiyatı mahsulleridir. Âlim Bey’i ise büyüt olasılıkla bu türlerden hoşlanan, edebî zevkini bu türlerin şekillendirdiği bir kişidir.

b)Aşağıdaki şiirleri, yukarıdaki kişilerden hangisinin daha iyi anlayabileceği konusunda yo­rum yapınız

Yukarıdaki şiirlerden Fuzuliye ait olanı aldığı eğitimi göz önüne alırsak Âlim Bey, Karacaoğlan’a ait dörtlüğü de hem Âlim Bey’in hem de Ayşe Nine’nin daha iyi anlayacağı yorumunu yapabiliriz. Ama Karacaoğlan’ın şiirlerinin dili daha çok Ayşe Nine’ye hitap etmektedir.

c. Toplumsal ve kültürel olaylar edebî eserleri etkiler mi? Düşüncelerinizi belirtiniz.

Evet etkiler, örneğin İslam dinin kabulü hem toplumu hem de edebî eserlerin konusunu ve dilini değiştirmiştir.

ç. Yaşama tarzı, edebiyat ve sanat anlayışını ne ölçüde etkiler? Örnekler vererek açıklayınız.

Edebî eserler toplum için oluşturur. Toplumun yaşam tarzı edebî eserleri ve sanatı kendi anlayışına göre şekillendirir.

5. Etkinlik

İncelediğiniz metinlerden;

a. Dönemlere ait kelimeler bulunuz.

b. Sosyal yaşamla ilgili bilgiler bulunuz.

c. Bulduklarınızın dönemin hâkim zihniyeti ile bir ilgisi olup olmadığını tartışınız ve her
dönemi belirleyen hâkim zihniyetin özelliklerini belirtiniz.

ç. Günümüzdeki eserlerde hâkim zihniyet sizce ne olabilir? Örnekler vererek açıklayınız.

DEĞERLENDİRME

<!--[if !supportLists]-->a.    <!--[endif]-->Tarih içinde Türk edebiyatının kaça ayrıldığını defterinize şema hâlinde çiziniz.

b.   Aşağıdaki boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle doldurunuz.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı SÖZLÜ ve YAZILI edebiyat olarak iki kolda gelişmiştir.

c.    Aşağıdaki bilgilerin başına doğru ise "D", yanlış ise "Y" yazınız.

( D ) Türk edebiyatının devirlere ayrılmasında dil anlayışı, dil coğrafyası, kültürel farklılaşma, dinsel yaşam, sanat anlayışı etkilidir.

( Y) Edebî eserler toplumda gelişen olayları yansıtmaz.

( Y ) Türklerin ilk yazılı kaynağı Oğuz Kağan Destanı'dır.

ÜNİTE SONU DEĞERLENDİRMESİ

a. Aşağıda boş bırakılan yerlere uygun sözcükler getiriniz. "Zihniyet, mesnevi, zümre
edebiyatını, destan"

a DESTAN İslamiyet öncesi MESNEVİ İslami Dönem edebî ürünleridir.

b. Toplumların yapısında var olan sosyal ve kültürel farklar ZÜMRE EDEBİYATINI doğurur.

c. Bir sanat eseri olan resim ya da minyatür  ait oldukları dönemin ZİYNİYETİNİ yansıtabilir.

b. Aşağıdaki bilgilerin başına doğru ise "D", yanlış ise "Y" yazınız.

(Y  ) Tanzimat edebiyatı Türk edebiyatı dö­nemlerinden biridir.

( D ) Her edebî dönemde belirli bir zihniyet vardır.

( D ) Yüksek zümre edebiyatı İslami dö­nemde ortaya çıkar.

c. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları ce­vaplayınız.

<!--[if !supportLists]-->1.    <!--[endif]-->Aşağıdakilerden hangisi Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasındaki ölçütlerden birisi değildir?

<!--[if !supportLists]-->A)  <!--[endif]-->Dil

<!--[if !supportLists]-->B)  <!--[endif]-->Din

<!--[if !supportLists]-->C)  <!--[endif]-->Yeraltı kaynakları

<!--[if !supportLists]-->D)  <!--[endif]-->Siyasi olaylar

E) Tarihî olaylar

2.   Aşağıdakilerden hangisi Türk edebiyatının dönemlerinden biri değildir?

<!--[if !supportLists]-->A)  <!--[endif]-->İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

<!--[if !supportLists]-->B)  <!--[endif]-->İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

<!--[if !supportLists]-->C)  <!--[endif]-->Köktürkler etkisinde gelişen Türk edebi­yatı

<!--[if !supportLists]-->D)  <!--[endif]-->Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

E) Millî Edebiyat

Edebiyat - tarih ilişkisi hakkında düşündüklerim:

Edebiyat ile yaşanılan sosyal çevre arasında sıkı bir ilişki vardır. Toplumların sosyal ve kültürel alanlarındaki değişimler ister istemez sanat ve edebiyata da yansır. Türk edebiyatı, dünya edebiyatları içinde tarihi en eski olanlardan biridir. Sözlü edebiyatımızın başlangıcı bilinmemekle beraber M.Ö.VII. yüzyıllara kadar gitmektedir. Yazılı edebiyatımız ise elimizdeki belgelere göre M.S. VIII. yüzyıldan itibaren başlamaktadır. Türk edebiyatının baş­langıcından günümüze kadar geçen süre içinde, Türk milletinin sosyal, kültürel hayatında, inançlarında bazı önemli değişiklikler olmuştur. Bu değişiklikler edebiyatımızı da etkilemiştir. Bütün bunlar incelenirken edebiyatçı tarihten yardım almak zorundadır. Bu yüzden edebiyat ile tarih arasında çok yakın bir ilişki vardır, diye biliriz.

LÜTFEN BU SAYFAYLA İLGİLİ ANKETE KATILIR MISINIZ?
SİZCE BU YAZI YETERLİ Mİ?

2012-2013 ZAMBAK EDEBİYAT KİTABI CEVAPLARI-ETKİNLİK ÇÖZÜMLERİ, ZAMBAK 10EDB.,

Yazı okunma sayısı-18 Nisan 2014'ten beri:

{[['']]}