Leyla İle Mecnun Mesnevisi Konusu, Teması, Söz Sanatları, Dil ve Anlatım Özellikleri

Leylâ ile Mecnun Mesnevisi Hakkında Genel Bilgi:

edebiyatfatihi.net

Leylâ ile Mecnun, bir Arap efsanesine dayanan klasik bir aşk hikâyesidir

Nizami başta olmak üzere birçok kişi tarafından işlenmiş olan konuyu Fuzûlî, 1535 yılında mesnevî türünde kaleme almıştır. Mesnevî tarzına ve Türk diline yenilik getirmiştir.

Konusu: Leyla ile Mecnun arasındaki aşkı anlatır. Kademe kademe maddi aşktan ilahi aşka ulaşan Mecnun'un hikayesi....

Özeti: Leylâ ve Kays (Mecnun’un asıl adı) medrese yıllarında birbirlerine âşık olmuşlardır. Kısa zamanda her yere yayılan bu aşkı duyan annesi Leylâ’yı okuldan alır ve Kays’la görüşmesini yasaklar. Ayrılık ıstırabıyla mahvolan Kays halk arasında Arapçada "deli" anlamına gelen "Mecnun" diye anılmaya başlar. Bu sevda yüzünden çöllere düşen Mecnun’a birçok kişi Leylâ’yı unutmasını söyler; ancak onun için kainat artık Leylâ’dan ibarettir ve hiçbir şekilde bu aşktan vazgeçmez. Hatta dedesi onu bu dertten kurtulmak üzere Allah’a yakarması için Kabe’ye götürür; ama o tam tersine derdinin artması için dua eder. Hem Leylâ’nın hem Mecnun’un halleri gittikçe perişanlaşmaktadır. Başkasıyla nikahlandırılan Leylâ, kocasından kendisini uzak tutmak için bir hikâye uydurur ve bir süre sonra adam ölür. Bu sırada Mecnun çöldedir ve aşkın bin bir türlü cefasıyla yoğrulmaktadır. Dünyayla bütün bağlantısı kesilir ve sadece ruhuyla yaşar hale gelir. Leylâ’nın vücudu da dahil olmak üzere bütün maddi varlıklarla ilişkisi bitmiştir. Bir gün Leylâ çölde onu bulur ama Mecnun onu tanımaz ve “Leylâ benim içimdedir, sen kimsin?” der. Leylâ, Mecnun’un ulaştığı mertebeyi anlar ve evine geri döner ve üzerinden fazla zaman geçmeden Leylâ hayata gözlerini yumar. Mecnun, onun mezarına uzanır ve canından can gitmiş gibi hıçkıra hıçkıra ağlar. Yaradana feryat figan dualar ederek canını almasını, kendisini Leylâ’sına kavuşturmasını ister. Duası kabul olur, göklerin gürlemesiyle birlikte Leylâ’sına kavuşur âşıklar âşığı Mecnun.

Bu hikâyenin sonunda, seven ve sevilen bir olmuşlardır. Âşık kendini madde dünyasından tamamen soyutlamayı başarmış ve sevdiğine ulaşmıştır. Bu noktadan sonra seven ve sevilen diye iki farklı kişiden bahsetmekte yanlıştır; ruhlar ilahi visale (ilahi kavuşmaya) ulaşmışlardır. Bu yüzden artık Mecnun sevdiğini kendinden dışarıda aramamaktadır, bu dünyayı onun yeri kabul etmemektedir. Bu mesnevide Fuzûlî, dünyevi aşkı bir basamak olarak kullanıp onun üstünden maddeden ayrılıp tamamen ruha ait olan ilahi aşkı anlatır.
                                                                
Leyla ile Mecnun Mesnevisi Olay Örgüsü
* Oğlu olmayan kabile başkanının dua etmesi ve bir oğlunun olması
* Kays’ın büyüyüp okula gitmesi ve okulda Kays ile Leyla’nın birbirlerine aşık olması
* Leyla ile Kays’ın birbirlerine aşık olduklarını Leyla’nın annesinin öğrenmesi
* Bu olaydan dolayı Leyla’nın annesi tarafından okula gitmesinin yasaklanması
* Leyla’yı okulda göremeyen Kays’ın mecnun olup, başını alarak çöllere düşmesi
* Kays’ın babasının Leyla’yı oğluna istemesi, ancak Kays deli oldu diye Leyla’nın ailesinin bunu kabul etmemesi
* Kays’ın aşk derdinden dolayı çöllerde güvercinlerle, ceylanlarla, ahularla arkadaşlık etmesi
* Kays’ın babasının iyileşmesi için onu Kabe’ye götürmesi
* Kays’ın aşk derdinin şiddetlenmesi için Kabe’de dua etmesi ve duasının kabul olması
* Nevhel adlı bir yiğidin Mecnun’a (Kays’a) yardım etmek amacıyla Leyla’nın kabilesine savaş açıp Leyla’yı zorla almak istemesi ancak Mecnun tarafından istenmeyen bu olayın gerçekleşmemesi
* İbn-i Selam adlı bir Arap beyinin Leyla’ya aşık olması
* Leyla’nın ibn-i Selam ile evlenmesi
* Mecnun’un arkadaşı Zeyd’den, Leyla’nın evlendiğini öğrenmesi
* Mecnun ile Leyla’nın mektuplaşması
* Leyla’nın ahından dolayı İbn-i Selam’ın ölmesi ve Leyla’nın baba evine dönmesi
* Leyla’nın Mecnun için büyüp ızdıraplar yaşaması
* Mecnun’un İbn-i Selam’ın öldüğünü duyması ve bu olaya üzülmesi
* Leyla’nın çöllerde Mecnun’u aramaya başlaması
* Leyla’nın, ilahi aşka ermiş Mecnun’u bulması ve Mecnun’un Leyla’yı tanımaması
* Leyla’nın evine dönmesi ve ölmesi
* Leyla’nın öldüğünü duyan Mecnun’un Leyla’nın mezarı başında ölmesi.

KAHRAMANLAR VE ÖZELLİKLERİ:

Mecnun➜ Âşık

Leyla ➜ Maşuk (sevgili)

Nevhel ➜ Yardımsever

Zeyd ➜ Vefalı dost

İbn-i Selam➜ Sevenlerin arasına girdiği için olumsuz özeliklere sahip bir kahramandır. Hikayenin beli bir bir bölümünde vardır.

Mecnun’un babası➜ Şefkatli, müşfik

Leyla’nın annesi ve babası➜  Zalim, anlayışsız

Kahramanların hikâyenin olay örgüsündeki işlevleri

Mecnun➜ Hikayenin baş kahramanlarından birisidir.Olaylar genellikle Mecnun etrafında gelişir.
Leyla➜ Hikayenin baş kahramanlarından birisidir.
Nevhel ➜ Olumlu özelliklere sahip bir kahramandır. Hikayenin belli bir bölümünde vardır
Zeyd ➜  Olumlu özelliklere sahip bir kahramandır. Hikayenin belli bir bölümünde vardır
İbn-i Selam ➜ Sevenlerin arasına girdiği için olumsuz özeliklere sahip bir kahramandır. Hikayenin beli bir bir bölümünde vardır.
Mecnun’un babası➜ Olumlu özelliklere sahip bir kahramandır. Hikayenin belli bir bölümünde vardır
Leyla’ın annesi ve babası ➜  Sevenleri ayırdıkları için olumsuz özelliklere sahip kahramanlardır.

Mesneviden Örnek Beyitler:

1. Mektebde anunla oldı hemdem
Bir nice melek-misâl kız hem

2. Bir saf kız oturdı bir saf oğlan
Cem’ oldı behişte hûr u gılmân

3. Oğlanlara kızlar olsalar yâr
Aşkda bulunur revâc-ı bâzâr

4. Kız nergis-i mest edüp füsûn-sâz
Oğlana satanda şîve vü nâz

5. Oğlan nice sabr pîşe kılsun
Ver sabrı hem olsa nîşe kılsun

6. Ol kızlar içinde bir perî-zâd
Kays ile muhabbet etdi bünyâd

7. Bir turfa sanem ki akl-ı kâmil
Gördükde anı olurdı zâ’il

8. Zülfeyn-i müselseli girih-gîr
Cân boynına bir belâlı zencîr

9. Ebrûsı hamı belâ-yı uşşâk
Hem cüft letâfet içre hem tâk

10. Her kirpiği bir hadeng-ı hûnrîz
Peykân-ı hadengi gamze-i tîz

Dil ve Anlatım Özelikleri:

Günümüze göre Arapça-Farsça kelime ve tamlamalarla yüklü oldukça ağır;  süslü, imgeli, sanatlı bir dil kullanılmıştır. Ağır ve süslü dil divan edebiyatı kültürünün etkisidir. 

Tür Özellikleri:

Fuzuli'nin Leyla İle Mecnun'u mesnevi  nazım şekliyle yazılmıştır.

MESNEVİ NAZIM ŞEKLİ ÖZELLİKLERİ MADDELER HALİNDE...

• Klasik edebiyatta (divan edebiyatı) olay çevresinde anlatmaya bağlı edebi metinlerin en önemlisi mesnevidir.
• Arapça'da ikilik, ikişerlik anlamına gelmektedir.
• Mesnevi nazım şekli i İran edebiyatında ortaya çıkmış daha sonra Arap ve Türk edebiyatına geçmiştir.
• Bir şairin beş mesneviden oluşan eserler bütününe ''hamse'' denir.Dünya edebiyatında ilk hamse sahibi sanatçı ''Nizami''dir. Türk edebiyatında ise Ali Şir Nevai'dir.
• Genelde uzun hikayeler mesnevi nazım şekli olarak kullanılmıştır.
• Türk edebiyatındaki ilk mesnevi Kutadgu Bilig'tir.
• Mesnevilerde konuya hemen girilmez. Üç bölümden oluşur:
• Giriş, konunun işlenişive bitiş bölümüdür.
• Aruzun kısa kalıpları kullanılarak yazılır.
• Mesnevilerde ele alınan konular şunlardır: ahlak, savaş, aşk v.b
• Nazım birimi beyittir.
• İran edebiyatından edebiyatımıza geçmiştir.
• Her beyit kendi arasında kafiyelidir.
• Özellikle Divan edebiyatında uzun manzum eserler Mesnevi nazım şekli olarak kullanılmıştır.
• Türk edebiyatında en önemli mesneviler şunlardır:
• Kutadgu Bilig(Yusuf Has Hacip), İskendername (Ahmedi), Yusuf ile Züleyha (Şeyyat Havza), Mantıkut Tayr(Gülşehri), Vesiletün Necat (Süleyman Çelebi), Leyla ile Mecnun (Fuzuli), Risaletün Nushiyye(YunusEmre), Cemşidi Hurşit (Ahmedi), Garipname (Aşık Paşa), Harname(Şeyhi), Hüsnü Aşk(Şeyh Galip), Hayriyye (Nabi) ...
• Mesnevi özellikle Arap, Fars ve Osmanlı edebiyatında kendi aralarında uyaklı beyitlerden oluşan ve aruz ölçüsüyle yazılan divan edebiyatı şiir biçimidir.