Baki Gazelinin İncelemesi

Bu yazımızda 16. yy divan edebiyatı şairlerinden Baki'nin  "yetişmez" redifli gazelinin teması, nazım  biçimi, nazım türü, ölçüsü, ahenk unsurları (kafiye, redif, ölçü, ses akışı, aliterasyon, asonans, nakarat vb.) edebi sanatlar kısaca incelemesi yer alıyor. 

                                     

GAZEL

Feryâdıma ol kameti şimşâd yetişmez
Benzer ki anın gûşuna feryâd yetişmez

Sermenzile uşşâk erişür cümleden evvel
Ol mertebeye sa'y ile zühhâd yetişmez

Ahımdan önürdü yetişür kapına eşkim
Germiyyet ile şöyle gider bâd yetişmez

Yollarda kalur râh-rev-i ka'be-i vaslın
Ömr âhır olur mevt erişür zâd yetişmez

Bu arsada Bâkî nice üstâda yetişti
Âlemde bugün ana bir üstâd yetişmez
                                                 Baki

Günümüz Türkçesi
1. O şimşir boylum feryadıma koşup gelmiyor; galiba onun kulağına feryat erişmiyor.
2. Âşıklar herkesten önce son durağa (varılmak istenen yere) varırlar; sofular ne kadar çalışsalar onların erdiği bu mertebeye eremezler.
3. Gözyaşım, öyle hararetle akar gider ki arkasından rüzgâr bile yetişmez ve âhımdan önce kapına varır.
4. Senin kavuşma kâbenin yolcusu, ömür nihayete erip ölüm geldiği ve yol azığı tükendiği için, o kâbeye varamadan yollarda kalır.
5. Bâkî, bu alanda nice üstatlara yetişti (nice üstatları tanıdı); fakat dünyada bugün ona yetişecek bir üstat yoktur.

Gazel İncelemesi

• Teması: Aşk
• Nazım Biçimi: Gazel
• Türü: Âşıkâne gazel
• Ölçüsü: Aruz ölçüsü (Kalıbı: Mef’ûlü Mef’ûlü Mef’ûlü Feûlün)

Ahenk Unsurları

• Redif: "yitişmez" 
• Kafiye: "âd" zengin kafiye (â sesinin iki ses kabul edildiğini unutmayın. Uzun ünlüler iki ses kabul edilir.)
• Aliterasyon:  "m, n" üsnzüleri
• asonans: "a, e, i" ünlüleri
• Nakarat: şiirde yok
• Ses akışı: Aruz ölçüsü, kafiye, redifle sağlanmıştır.

Edebi Sanatlar:

• İlk beyitte “kameti şimşâd” (şimşir boylu, boyu şimşir ağacı gibi düzgün ve güzel olan) sözüyle istiare sanatı  yapılmıştır.
• İkinci mısrada "O şimşir boylum feryadıma koşup gelmiyor; galiba onun kulağına feryat erişmiyor." ifadeleriyle mübalağa (abartma) sanatı ve hüsn-i talil sanatı vardır.
• 2. beyitte "sa'y" kelimesiyle tevriye sanatı yapılmıştır.  Arapça olan sa'y kelimesi çalışma anlamından başka hac esnasında Safâ ve Merve adlarını taşıyan iki mevki arasında koşma manasına da gelir ki bu, haccın tamam olması için yapılan merasime dâhildir. Bu itibarla, zahitlerin sa'y ile âşıkların vardıkları mertebeye erişemeyecekleri sözüyle, onların ibadet ederek, hacca giderek Hakka ve hakikate varamayacakları da anlatılmış oluyor.
• 3. beyitte "Gözyaşım, öyle hararetle akar gider ki arkasından rüzgâr bile yetişmez ve âhımdan önce kapına varır." dizelerinde mübalağa (abartma) sanatı yapılmıştır. edebiyatfatihi.net
• 4. beyitte  Sevgiliye kavuşma (vasl) Kabe'ye benzetilmiş (teşbih), aşık da Kabe'ye gelmek üzere yola çıkan yolcuya benzetilmiştir. "yol,  râh-rev-i ka'be" sözcükleri arasında tenasüp (uygunluk) "ömür, ahir, mevt" sözcükleri yine birbiriyle ilşkili olduğu için tenasüp sanatı vardır.
• 5. beyitte "Dünyada bugün ona yetişecek bir üstat yoktur." ifadesiyle mübalağa (abartma) sanatı yapılmıştır.

BAKi (1526-1600)

• İstanbul’da doğmuş, yaşamış ve ölmüştür.
• Adı, Abdülbhâkî’dir. Bakî, onun mahlasıdır. 
• 16. yüzyılda "şairler sultanı" olarak ün kazanmış Divan şiirinin üstadıdır.
• Yaşadığı çağın en büyük hocalarından ders almıştır.
• Şiirlerinde tasavvufa ve dini konulara değinmemiş, çoğunlukla din dışı konuları işlemiştir.
• Baki, gazel türüyle başarıyı yakalayıp bu türün erişilmez üstadlarından biri olur.
• Ahenkli, zevkli bir dili ve akıcı bir anlatımı vardır.
• Divan şiirinin bütün kurallarını, edebi sanatlarını şiirlerinde büyük bir ustalıkla uygulamıştır. Şiirlerindeki bu sanatlar, ince hayaller, tevriye ve nükteler büyük bir zenginlik oluşturmuştur.
• Ömrü boyunca, önemli devlet görevlerinde bulunmuş, ancak, en çok istediği şeyhülislâmlık görevine bir türlü ulaşamamıştır