Nedim Şarkısının Teması, İletileri, Edebi Sanat, İmge ve Mazmunları...İncelemesi

Bu yazımızda 18. yüzyıl divan şairi Nedim'in bir şarkısının teması, iletileri, mazmun, edebi sanat ve imgeleri vb... bakımından incelemesi yer alıyor.

ŞARKI
Gerçi dil almakda hüsnün hayli isti‘dâdı var
Lîk o gîsûnun kafâdan ona çok imdâdı var
Çâresiz uşşâkın ancak nâle vü feryâdı var
El-aman bilmez nedir bir gamze-i bîdâdı var

Çeşm-i şûhundur dil-i âşıkda te'sîr eyleyen
Kâkülündür âlemi der-bend-i zencîr eyleyen
Mihr-i la‘lindir senin dünyâyı teshîr eyleyen
Sevdiğim mühr-i Süleymânın cihanda adı var

Bir perîdir gerçi ammâ yokdur insâniyyeti
Âftâbı zerre-i nâ-çîze saymaz tal‘atı
Nahl-i tûbâyı salındırmaz nihâl-i kâmeti
Gülşen-i hüsn ü cemâlin bir boyu şimşâdı var

Meclise bîgâneler geldi nice yâd olmasın
Âşıka pek çok cefâya nice mu‘tâd olmasın
Şîve fenninde o gözler nice üstâd olmasın
Gamze-i fettan gibi yanında bir üstâdı var

Her gülün şevkıyle bülbül gibi zâr olmaz Nedîm
Değme bir zülf-i girih-gîre şikâr olmaz Nedîm
Her gülistanda çü şeb-nem hâksâr olmaz Nedîm
Değme bir dil-ber beğenmez bir dil-i nakkâdı var

Nedim Divanı
Haz. Prof. Dr. Muhsin Macit

İncelemesi: www.edebiyatfatihi.net

Nazım Birimi: Dörtlük
Nazım Biçimi: Şarkı
Teması: Aşk/sevgili

Ahenk Unsurları

Ölçü: Aruz ölçüsü

Kafiye ve redifleri:

a--istidâdı var
a--imdâdı var
a--feryâdı var
b--bidâdı var   "-ı var" redif; "âd" zengin kafiye

c-- tesir eyleyen
c--zencir eyleyen
c--teshir eyleyen    "eyleyen" redif; "ir" tam kafiye
b--âdı var   "-ı var" redif; "âd" zengin kafiye (her dörtlüğün son dizesi birbiriyle kafiyeli)

d-- insaniyyetı
d--tal'ati
d--kaameti   "-i" redif; "t" yarım kafiye
b--şimşâdı var

e--yâd olmasın
e--mu'tâd olmasın
e--üstâd olmasın  "olmasın" redif; "âd" zengin kafiye
b--üstâdı var

f--zâr olmaz Nedim
f--şikâr olmaz Nedim
f--hâksâr olmaz Nedim  "olmaz Nedim" redif; "âr" zengin kafiye
b--nakkâdı var

Mazmun-İmge ve Edebi Sanatlar

İlk dörtlükte "uşşak, nâle, feryâd" sözcükleri birbiriyle ilişkili olduğu için tenasüp sanatı vardır.

2. Dörtlük:

• Sevgilinin saçı zincire benzetilerek teşbih (benzetme) 
• sevgilinin lal dudağı mühre benzetilerek teşbih
• "Lâl dudağının mührü ise dünyayı avucuna alır." ifadesinde mübalağa (abartma) sanatı
• sevgilinin dudağını Süleyman'ın mühründen daha üstün tutuyor yine mübalağa sanatı
• Süleyman'ın mührü denilerek telmih (hatırlatma) sanatı yapılmıştır. edebiyatfatihi.net

3. Dörtlük:

• sevgili, güzelliği ve tesir etmesi ile periye benzetilmiş; teşbih sanatı
• sevgilinin boyu şimşad ağacına benzetilmiş teşbih sanatı
• sevgili de güzelllik gül bahçesine benzetilmiş teşbih sanatı
• zerre (çok ufak parçacık) -afitab (güneş)  sözcükleri arasında tezat sanatı
• Sevgilinin güzel yüzü güneşten bie daha parlaktır ifadesiyle mübalağa sanatı yapılmıştır. 

4. Dörtlükte:

• gözün şive yapma ilminde üstad olması teşhis, istiare
• fettan gamze, gözü eğiten üstada benzetilmiş
• göz-gamze kelimeleri arasında tenasüp sanatı

5. Dörtlükte:

• İlk dizede Nedim kendini bülbüle benzetmiş, teşbih sanatı
• "gül-bülbül" sözcükleri arasında tenasüp sanatı
• zülf, tuzağa benzetilerek teşbih
• Nedim'in gönlü  kişiletirilmiş teşhis, ayrıca "gönül" kelimesiyle mecaz-ı mürsel sanatı yapılmıştır.

Mazmunlar:

Nedim'in şarkısında  "gül-bülbül mazmunu ile "zerre-afitab" mazmunu kullanılmıştır.
Afitab: Güneş divan şiirinde  parlaklığından ve yüzüne bakılmaz oluşundan dolayı sevgili ile  ilişkilidir. Aşığı başka hiçbir şeyi göremez hale getiren, aşığın gözlerini kamaştıran bir varlıktır.  Sevgilinin yüzü, yanağı, kendisi güneşe benzetilir.

NEDİM (1681-1730)

Edebi Kişiliği ve Eserleri 

• Nedim 18. yüzyılın ilk yarısında yaşamış, devrinin ilk büyük şairidir.
• Lale Devri'nin en büyük şairidir.
• İyi bir eğitim görmüştür, Arapça ve Farsça öğrenmiştir.
• Necati, Baki, Şeyhülislam Yahya ve kısmen Nabi'den sonra "Mahallileşme akımı" nın en güçlü temsilcisidir.
• Divan şiirine yeni anlatım olanakları kazandırdı.
• Hep din dışı konular işlemiştir.
• Yaşadığı toplumu, Lale Devri İstanbul'unu yansıttı. Divan şiirine yerli ve renkli bir hava getirdi.
• Hece ölçüsüyle bir de türkü yazdı.
• En çok şarkı yazan şairdir. Şarkı türünün en güzel ve coşkulu örneklerini vermiştir.
• Çok okunan ve beğenilen kasideler yazmasına rağmen, gazel ve şarkılarıyla tanındı.
• Genellikle aşk, sevgili,şarap, zevk ve eğlence konularını işledi.
• Mesnevisi yoktur.