ÖĞRENCİLER NAZIM BİRİMİ VE NAZIM BİÇİMİNİ NEDEN HEP KARIŞTIRIRLAR?

Reklamlar

ÖĞRENCİLER NAZIM BİRİMİ VE NAZIM BİÇİMİNİ NEDEN HEP KARIŞTIRIRLAR?
-edebiyat fatihi-
  Edebiyat sınavlarında öğrencilerin herhalde en çok karıştırdığı konulardan biri  nazım birimi ve nazım biçimi...Birçok öğrenci verilen şiirle ilgili sorulan "Şiirin nazım birimi ve nazım biçimi nedir?" sorularına doğru cevap veremiyor...Buradan hareketle sevgili öğrencilere belki yardımımız dokunur  diye bu konuda bir yazı yazdık...
 Şiirin  en küçük birimi dizedir. Dize şiiri oluşturan her bir satıra denir.Dizelerin tekli, ikili, üçlü... kümelenişine göre nazım birimi ortaya çıkar. Nazım birimleri dize sayılarına göre ad alır: Beyit, bent , dörtlük...Aslında nazım BİRimi sorulunca dizeler "Bir'lik mi iki'lik mi  üç'lük mü dört'lük mü?"  diye  düşünülse  zaten nazım birimi kolayca bulunabiliyor.
ÖRNEK-1
Dost dost diye nicesine sarıldım   > 1.dize (mısra)
Benim sadık yarim kara topraktır   >2.dize
Beyhude dolandım, boşa yoruldum > 3.dize
Benim sadık yarim kara topraktır!    > 4.dize 

Aşık Veysel'den alınan yukarıdaki  şiir görüldüğü gibi 4 dizeden oluşmuş, o halde nazım birimi dörtlük...

Eğer şiir ikilikler şeklinde yazıldıysa nazım birimi beyit,

dizeler ikiden daha fazla ise nazım birimi bent oluyor.

ÖRNEK-2

GAZEL

Bir kadehle bizi sâkî gamdan âzâd eyledi 1
Şâd olsun gönli anın gönlümi şâd eyledi  2

Bendeyidi bunca yıllar kaddine serv-i revân 1
Toğrulukla kulluk itdigiçün âzâd eyledi         2

Yukarıda bir gazelden alınan şiirin dizelerinin ikişerli dizelerden oluştuğu görülüyor.Nazım birimi ikilikler şeklinde oluşuyorsa bu birime "beyit" adı verilir.

ÖRNEK-3

Muhammes

Gül hazin, sümbül perişan, bağzarın şevki yok 1
Derd-nâk olmuş hezâr-ı nağmekârın şevki yok   2
Ah eder, inler nesim-i bîkararın şevki yok          3
Başka bir haletle çağlar, cûybârın şevki yok     4
Geldi amma neyleyim, sensiz baharın şevki yok 5

Farkı yoktur giryeden rûy-ı çemende jâlenin   1
Hûn-ı hasretle dolar câm-ı safâsı lâlenin         2
Meh bile zücretle âğûşunda ağlar hâlenin      3
Gönlüme tesîri olmaz âteş-i seyyâlenin          4
Geldi amma neyleyim, sensiz baharın şevki yok 5

Divan şiir biçimlerinden "muhammes"le yazılan yukarıdaki şiir görüldüğü gibi 5'liklerden oluşmuş...O halde bu şiirin nazım birimi: BENT 

Gelelim nazım biçimine...

Bir şiirin dizelerinin düzenleniş biçimi,teması, ölçüsü ve uyak örgüsü nazım biçimini oluşturur.Türk edebiyatında dönemlere göre çeşitli nazım biçimleri kullanılmıştır.Şimdi vereceğimiz örneklerle nazım biçimini iyice anlayalım:

KOŞMA

Yine geldi evvel bahar günleri
Yüce dağlar yol aldığı zamandır
Yalvaruben Hakk'a niyaz ettiğim
Bülbül güle kul olduğu zamandır

Baharda açılır kırmızı güller
Şavka gelüp figan eder bülbüller
Bölük bölük suya çıkar güzeller
Aşıkların del' olduğu zamandır

Yine gürler bu yerlerin çığları
Acap Mevlam güldürür mü ağları
Yeşil yaprak güller açar dağları
Ulu yollar bel olduğu zamandır

Kayıkçı Kul Mustafa

Yukarıda verilen şiirin nazım biçimini bulalım...Bunu bulabilmek için önce nazım biçimleri hakkında bilgi sahibi olmamız gerekiyor.Görüldüğü gibi bu şiir dörtlüklerden oluşmuş, yani nazım birimi dörtlük...Temasına baktığımızda baharın gelişi duygusunun işlendiğini görüyoruz.Dili sade, yalın bir halk dili...Ölçüsü 11'li hece ölçüsü...Bulduğumuz tüm bu bilgiler bu şiirin Aşık Tarzı Halk şiiri biçimlerinden "koşma" olduğunu gösteriyor bize...Az önce belirttiğim gibi nazım biçimini doğru bulabilmek için mutlaka nazım biçimlerinin özelliklerini bilmek gerekiyor.Halk şiirinde en çok kullanılan şiir (nazım) biçimlerinden biri koşmadır.

Özellikleri şöyle:

KOŞMA:

1. Türk Halk edebiyatının en çok sevilen, en çok kullanılan nazım şeklidir.
2. Dörtlüklerle söylenir.
3. Dörtlük sayısı genelde 3 veya 5’tir.
4. Koşmalarda en çok 11’li hece ölçüsü kullanılır. 4+4+3=11 ya da 6+5=11.
5. Genelde yarım kafiye kullanılır.
6. Kafiye örgüsü; ilk dörtlük; aaab, abab, aaba veya abcb şeklinde olup diğer dörtlükler cccb, dddb şeklindedir.
7. Koşmada, tabiat güzellikleri, sevgi, ayrılık, yiğitlik, yakınma, ıstırap, eleştiri, hayata ait görüşler konu alabilir.
8. Genelde şiirin içinde özellikle de son dörtlükte şairin mahlası bulunur.
9. Dil sade, anlatım yalın ve içtendir.
10. Koşmalar işlenen konulara göre çeşitli isimler alır. Bunlar aynı zamanda âşık edebiyatı nazım türleridir.

örnek-2

Aşkın aldı benden beni
Bana seni gerek seni
Ben yanarım dün ü günü
Bana seni gerek seni

Ne varlığa sevinirim
Ne yokluğa yerinirim
Aşkın ile avunurum
Bana seni gerek seni

YUNUS EMRE

Yunus Emre'den alınan şiirin nazım biçimini birlikte bulalım...

Şiir dörtlükler şeklinde yazılmış.Nazım birimi : dörtlük

Temasına dikkat edelim...Burada aşktan bahsediyor; ama bu bir insana duyulan aşk  değil...Bu şiirde Allah aşkı işleniyor.Bunu bilmek için Yunus Emre'yi ve tasavvuf düşüncesini az çok bilmek gerekiyor.Dili son derece sade ve yalın şiirin...Bu özellikleri bir araya getirince bu şiirin "ilahi" biçiminde  yazıldığını  anlarız.Bir kez daha tekrar edelim, bir şiirin nazım biçimini bulmak için mutlaka o nazım biçiminin özelliklerini iyice kavramak gerekiyor.

İLAHİ NAZIM BİÇİMİNİN ÖZELLİKLERİ ŞÖYLE:

• İlahi, Allah’ı övmek, O’na dua etmek ve en büyük aşkın Allah aşkı olduğunu belirtmek amacıyla yazılmış makamla okunan dini tasavvufi halk edebiyatı nazım şeklidir
• Kendine özgü bir ezgiyle okunur.
• Hem koşma, hem semai biçiminde ve hem hece hem de aruz ölçüsüyle yazılmıştır.
• Hece ölçüsünde 7, 8 ve 11 ‘li kalıplar tercih edilmiştir.
• Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı 3 ila 7 arasında değişir.
• Genelde şiirin içinde şairin mahlası geçer.
• İlahi denince akla ilk gelen Yunus Emre dir. Yunus Emre, şiirlerini halkın anlayabileceği sade bir dille yazmıştır. Hece ölçüsü kullanmıştır.11’li hece ölçüsünü kullanmıştır. Halkın içinden biri olduğu için halk tarafından çok sevilmiştir ve dili halkın dilidir.
• Daha sonra Eşrefoğlu Rumi, Niyazi-i Mısri, Aziz Mahmut Hüdai, Yunus Emre’nin etkisinde kalarak ilahiler yazmışlardır.

Örnekleri çoğaltmak mümkün, umarız bundan sonra edebiyat sınavlarında nazım birimi ve nazım biçimi terimlerini karıştırmazsınız... (edebiyat fatihi)