10.SINIF TÜRK EDEBİYATI 148-152.SAYFA CEVAPLARI

Reklamlar

AŞIK TARZI HALK ŞİİRİ

SAYFA 148

HAZIRLIK

  

AŞIK TARZI NAZIM BİÇİMLERİ

KOŞMA

§  Türk Halk edebiyatının en çok sevilen, en çok kullanılan nazım şeklidir

§  .Dörtlük sayısı genelde 3 ile 5 arasında değişir.

§  Koşmalarda fenellikle 11'li hece ölçüsü kullanılır. 4+4+3=11 ya da 6+5=11.

§  Genelde yarım kafiye kullanılır.

§  Koşmada genellikle; doğal güzellikler, sevgi, aşk, özlem, kahramanlık, eleştiri, acı, yakınma, hayata ait görüşler konu olabilir.

§  Uyak düzeninde; ilk dörtlük; aaab, abab, aaba veya abcb şeklinde, diğer dörtlükler cccb, dddb şeklindedir.

§  Genelde şiirin içinde özellikle de son dörtlükte şairin mahlası bulunur.

§  Koşma halka hitap ettiği için dili sade, anlatımı yalın ve içtendir.

§  Koşmalar işlenen konulara göre çeşitli isimler alır. Bunlar aynı zamanda âşık edebiyatı nazım türleridir. Koşma nazım türleri şunlardır:

TAŞLAMA :Kişilerin ve toplumun kötü yanlarını yeren eleştiren şiirlerdir. Divan edebiyatı;Hicviye Batı edebiyatı;Satir. Günümüz edebiyatı;Y ergi  Dertli, Seyrani, Kazak Abdal, Aşık Veysel bu türde eser veren en ünlü ozanlardır.

KOÇAKLAMA:

§  Yiğit anlamına gelen “koçak” sözcüğünden türetilmiştir.

§  Bu türde yiğitlik, kahramanlık ve  savaş konuları işlenir

§   Köroğlu ve Dadaloğlu bu türde en    güzel örnekleri vermiştir.

GÜZELLEME:

§  Sevgilinin ve doğanın güzelliklerini   konu edinen şiir türüdür

§   Bu türün en önemli şairleri:Karacaoğlan  ve Noksani’ dir.

AĞIT:

§  Sevilen bir kişinin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getirmek için  söylenir.

§   İslamiyet önceki Türk Edb.-Sagu Divan Edebiyatında-Mersiye

§  En önemli şairleri: Kağızmanlı Hıfzı,  Bayburtlu Zihni’dir.

SEMAİ:

1.Tabiat, sevgi ve ayrılık konularını işler.

2. Sekizli hece ölçüsüyle yazılırlar.

3. Özel bir beste ile söylenirler.

4. Nazım birimi dörtlüktür. En az 3, en çok da 5,6 dörtlükten oluşur.

5. İlk dörtlüğü aaab, abab, aaba, abcb şeklinde diğer dörtlükler dddb, eeeb, fffb şeklindedir.

6. Sona doğru şairin mahlası bulunur.

7. Karacaoğlan'ın semaileri çok ünlüdür.

UYARI: Semailer koşmalardan hece sayısı ve özel ezgisi bakımında ayrılır.

VARSAĞI

1. Güney Anadolu'da yaşayan Varsak Türkmenlerine ait halk şairleri tarafından söylenen şiirlerdir.

2. Özel bir bestesi vardır.

3. 8'li hece ölçüsü ile söylenir.

4. Varsağıda hayattan ve talihten şikayet gibi konular da işlenir.

5. Şiirin sonuna doğru mahlas kullanılır.

6. Yaygın olmayan bir nazım şeklidir.

7. En güzel örneklerini Karacaoğlan vermiştir.

UYARI: Semai ile benzerlik gösterir. Varsağının semaiden farkı, ezgisi ve "Bre, hey" gibi ünlemler kullanılarak erkekçe, yiğitçe bir söyleyişe sahip olmasıdır.

Destan

1. Nazım şekli bakımından koşmaya benzer.

2. Nazım birimi dörtlüktür. Dörtlük sayısı sınırlı değildir.

3. Hece ölçüsünün 11'li kalıbı kullanılır.

4. Son dörtlükte şairin mahlası geçer.

5. Destanda konu olarak toplumu ilgilendiren, heyecana getiren savaş, kahramanlık, isyan, yangın gibi konular, ayrıca; dalkavukluk, gülünç olaylar, parasızlık vb. işlenir.

6. Bu türe en güzel örneklerden biri; Kayıkçı Kul Mustafa'nın Genç Osman Destanı'dır.

UYARI 1: Halk Edebiyatındaki en uzun nazım şeklidir. Bazı destanlarda dörtlük sayısının yüzü geçtiği görülür.

§  Koşmadan farkı; uzun oluşudur.

§  Âşık Edebiyatı nazım şekillerinden olan destan, milletlerin tarihine ait kahramanlıkları konu edinen halkın ortak malı olan destanlarla karıştırılmamalıdır.

KARACAOĞLAN (1606(?)-1689(?)

• 17.yy Halk edebiyatının önemli şairlerindendir.
•   1606’da doğup 1679 ya da 1689’da öldüğü sanılmaktadır
•   Yaşamı üstüne kesin bilgi yoktur.
•  Osmanlı topraklarını karış karış gezmiş gördüğü her güzeli şiirleştirmiştir.
•   Şiirlerinde aşk güzellik başta olmak üzere; ayrılık, yoksulluk, yiğitlik, gurbet ve  ölüm temalarını işlemiştir
•  Sevgili onun şiirlerinde sevgili somuttur hatta bazen vuslat mümkündür.
•    Bölge dilini başarıyla kullanmıştır, eserlerinde benzetme ve canlı tasvirlere yer vermiştir.
•  Doğa    her şeyiyle eserlerine girmiştir.
•  Halk şiiri geleneğine oldukça bağlıdır. Şiirlerini 11’li hece ölçüsüyle yazmış, semai ve koşma larıyla şöhret kazanmıştır.
•  İrticalen şiir söylemesi, eserlerinde daha çok yarım ve tam kafiyeye yer vermesine yol açmıştır.
•  Bütün aşık edebiyatı şairlerini etkilemiştir.

RUHSATİ :

Ruhsati, asıl adı Mehmet olan köy şairi. Sivas'ın Deliktaş bucağında doğmuş ve ömrünün hemen hemen tamamını burada geçirmiştir. Babasının adı Mehmet'tir. Eflatun Cem Güney, annesinin adının Safiye olduğunu savunur.

Ruhsati, 12 yaşında öksüz ve yetim kalmış, bu nedenle kuvvetli bir tahsil görememiştir. Şiirlerindeki ifadelerinde dört kez evlendiğini ve bu evliliklerinden 23 çocuğu olduğu anlaşılıyor. Ruhsati, uzun muddet Deliktaş ağalarından Ali Ağa'nın yanında azap durmuştur. Bazen değirmendeki su işlerinde, bazen rençberlik, çobanlık işlerinde çalışmıştır. Zaman zaman gurbete çıkan Ruhsati, ömrünün sonlarında köyünde imamlık yapmıştır. Bazı deyişleri nedeniyle tutuklanmıştır.

Ruhsati, badeli bir aşıktır. Şiirlerinde Ruhsat Baba, Aşık Ruhsat, Ruhsat ve çogunluka Ruhsati mahlaslarını kullanmıştır. Ruhsati, saz çalamayan bir aşıktır. Ömrü boyunca birçok aşıkla karşılaşmış ve atışmıştır.

Ruhsati, şiirlerinin çoğunu hece vezni ile yazmıştır. Ömer, Derli, Emrah, Seyrani gibi aşıklara uyarak aruz vezni ile yazdığı da olmuştur. Aruz vezni ile yazdığı şiirlerinde olaylara ve mistik düşüncelere yer vermiştir. Ancak Ruhsati asıl başarısını hece vezni ile göstermiştir. Şiirlerinde genellikle yarım kafiyeyi kullanmıştır.

Ruhsati'nin dili sadedir ve şiirlerinde zorlama yoktur. Hece, durak, kafiye ve rediflerde titiz davranmış, anlam bütünlüğüne dikat ederek daha akıcı ve güçlü şiirler söylemiştir. Şiirinde aynı kelimeleri kullanmamaya özen göstermiş tekrara düşmemiştir. Sadece ifadeye kuvvet vermek isterken bu yolu kullanmıştır. Şiirlerinde tasvire oldukça fazla yer verir. Köy şairi olduğu için ağız özelliklerine oldukça bağlı kalmış fazlaca mahalli kelime kullanmıştır.

Şiirinin başlıca konuları; halkın duyguları, inançları, düşünceleri, dertleri, istekleri gibi toplumsal ve ferdi konulardır. Şiirleri genellikle köy hayatının özelliklerini yansıtmışlardır. Duygu ve düşünce alemi köydeki intibalarıyla doludur. Aşkı beşeri ve ilahi olmak üzere ikiye ayrılır. İki aşkıda konu alan şiirler yazmıştır. Taşlama ve tenkide dayalı şiirleri oldukça fazladır. Şiirlerinde tabiat da önemli bir yer tutar. Din ve ahlak konusunda da bir şeyler söylemeyi unutmamıştır.

Ruhsati'nin mezarı doğduğu yer olan Deliktaş'tadır. Yanında da kendisinde önce vefat eden oğlu Aşık Minhaci yatmaktadır.

• Kalem şairleri :Belli bir eğitim görmüş ve hem aruz hem  de heceyle şiir yazabilen halk şairleridir.Onların diğer halk şairlerinden ayrılan yönü divan edebiyatı mazmunlarından yararlanmaları ve belli bir eğitim görmüş  olmalarıdır.ayrıca bu şairlerin eserlerindeki dil ve üslup diğer halk şairlerinden farklıdır.Kalem şairlerinin en ünlüleri Áşık Ömer, Gevheri, Dertli, Erzurumlu Emrah, Bayburtlu Zihni.
• Halk şairi ise sistemli bir eğitime tabii olmamış usta-çırak ilişkisi ile yetişen şairlerdir.Halk şairlerinin şiirleri halk şiirinin bütün özelliklerini tam anlamıyla yansıtır. Şiirlerini irticali  olarak saz eşliğinde sözlü olarak söylerler. Karacaoğlan, Aşık Veysel vb.

 

SAYFA 149:

1.

AHENK UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com
ölçü	11’li hece ölçüsü
Uyak:	1.dörtlükte “âre” zengin uyak, “mudur nedir” redif ; “ş” yarım uyak 2.dörtlükte “lar” redif ,son dizelerdeki “midir nedir” redif “ş” yarım uyak
redif
Sese dayalı edebi sanatlar:	Aliterasyon,asonans, tekrir (örneğin ilk dörtlükte “m” sesinin tekrarıyla aliterasyon
YAPI UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com
Nazım birimi	dörtlük
Nazım birimi sayısı	3
Uyak şeması	Abab / cccb/ dddb
Tema:	Aşk
Nazım türü:	Koşma (güzelleme)

2. Şiirde yapı  ve anlamca  kaynaşmış birimler aşk teması etrafında bir araya getirilmiştir.

3.Koşmadaki söz sanatları :

Bâd-ı sabâ selam söyle o yâre > teşhis

Mübarek hatırı hoş mudur nedir > istifham (soru sorma sanatı)

Nideyim,yitirdim bulamam çare > istifham

Mestan ela gözler yaş mıdır nedir > istifham

Yarin meclisinde oturan canlar  > mecaz-ı Mürsel

Hesap etsin yıllar beş midir nedir > istifham

Emrah eydür can bülbülüm kafeste  > teşbih ; istiare

Söz sanatları şiirde ifade edilmek istenenlerin daha edebi ve coşkulu aynı  zamanda kuvvetli bir biçimde söylenmesini sağlamaktadır.

2.etkinlik > bknz. Hazırlık çalışması

4. Şiirde “bâd-ı saba, bülbül “ imgeleri kullanılmıştır.Bu imgeler Divan şiirinde daha yaygın kullanılmaktadır. (edebiyat fatihi) Aşık tarzı halk şiiri İslamiyet öncesi sözlü edebiyat geleneğinin devamıdır.

	yapı	tema	dil
koşuk	Ses ve anlam kaynaşmasından oluşan 8 dörtlükten oluşmuştur.	Bahar www.edebiyatfatihi. blogspot.com	Yalın,sade yabancı etkilerden uzak öz Türkçe
Koşma	Ses ve anlam kaynaşmasından oluşan 3 dörtlükten oluşmuştur.	Aşk Edebiyat Fatihi	Halk söyleyişlerinin yer aldığı sade, yalın halk dili Edebiyat fatihi’nden alıntı

Koşma İslamiyet öncesi Türk edebiyatının Sözlü Edebiyat devresinden itibaren varlığını sürdüren (kam,baksı,ozan) “sözlü gelenek”ürünüdür.

SAYFA 150

Şu Kimsesiz Sahralarda

Şu kimsesiz sahralarda

Diken oldu gülüm benim

Uğrun uğrun tenhalarda

Ağlamakdır halim benim

“-larda” redif, “-a” yarım uyak

“-üm benim” redif, “-l” yarım uyak

www.edebiyatfatihi.blogspot.com

Gülü dikene katalı

Diken elime batalı

Yâr beni yardan atalı

Felek büktü belim benim

-“alı” redif ; “-t” yarım uyak

“im benim” redif , “-l” yarım uyak

www.edebiyatfatihi.blogspot.com

Arı geçmez çiçeğinden

Çiçek geçmez biteğinden

Pîr erenler eteğinden

Kesme rabbim elim benim

“-inden redif” “-eğ” tam uyak

www.edebiyatfatihi.blogspot.com

Yedim acı teresinden

İçtim kanlı şırasından

Seyrânî gam deresinden

Çûş eyledi selim benim

“-sından” redif

www.edebiyatfatihi.blogspot.com

UYARI: Her dörtlüğün son dizesi kendi arasında uyaklıdır.

Ek bilgi :

Uğrun :gizli, gizlice

Yar: uçurum

Bitek:Çiçeğin üzerinde bittiği dal

AHENK UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com ORİJİNAL İÇERİK
ölçü	8’li hece ölçüsü
Uyak:	YUKARIDA AYRINTILI GÖSTERİLMİŞTİR.  www.edebiyatfatihi.blogspot.com
redif
Sese dayalı edebi sanatlar:	Aliterasyon,asonans, tekrir (örneğin ilk dörtlükte “m,n” sesinin tekrarıyla aliterasyon
YAPI UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com ORİJİNAL İÇERİK
Nazım birimi	dörtlük
Nazım birimi sayısı	4
Uyak şeması	abab / cccb/ dddb /eeeb
Tema:	Ayrılık acısı
Nazım türü:	Semai

3.ETKİNLİK İÇİN BKNZ HAZIRLIK BÖLÜMÜ

8. Metinde geçen  “içdim kanlı şırasından” , “gam deresi” ,“diken oldu gülüm benim” … benzer ifadelerdir.

SAYFA 151

    VARSAĞI

Bre ağalar bre beyler

Ölmeden bir dem sürelim

Gözümüze kara toprak

Dolmadan bir dem sürelim

“-meden bir dem sürelim “ redif , “-l” yarım uyak

Uyarı:Birçok kaynakta bu ilk dörtlüğün son dizesindeki  ilk kelime “dolmadan” olarak geçmektedir.

Amen hey Allahım aman

Ne aman bilir ne zaman

Üstümüzde çayır çemen

Bitmeden bir dem sürelim

“-n” yarım uyak

Bana felek derler felek

Ne aman bilir ne dilek

Âhir ömrümüze helâk

Etmeden bir dem sürelim

“-k” yarım uyak

Karacaoğlan der cânân

Güzelim sözüme inan

Bu ayrılık bize heman

Ermeden bir dem sürelim

“-an” tam uyak

AHENK UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com ORİJİNAL İÇERİK
ölçü	8’li hece ölçüsü
Uyak:	YUKARIDA AYRINTILI GÖSTERİLMİŞTİR.  www.edebiyatfatihi.blogspot.com
redif
Sese dayalı edebi sanatlar:	Aliterasyon,asonans, tekrir (örneğin ilk dörtlükte “m,” sesinin tekrarıyla aliterasyon
YAPI UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com ORİJİNAL İÇERİK
Nazım birimi	dörtlük
Nazım birimi sayısı	4
Uyak şeması	abcb / dddb/ eeeb /fffb
Tema:	ölüm
Nazım türü:	Varsağı

5.ETKİNLİK İÇİN BKNZ. HAZIRLIK SORULARI

10. Metindeki ünlemler “bre, aman hey “ ünlemleridir.Varsağıların yiğitçe mertçe söyleyişi olduğu için bu ve benzeri ünlemler kullanılır.


 11.

•   Şiirlerini dörtlük nazım birimi ve hece ölçüsüyle yazmıştır.
•   Halk şiiri geleneğine uyarak çoğunlukla yarım uyak kullanmıştır.
•  Şiirlerini kendi çağının konuşma diliyle söylemiştir.
•  Şiirlerindeki dil  sade ve yalındır
•  Duygu ve düşüncelerini her türlü yapmacıktan uzak rahat bir söyleyişle anlatır.
•  Divan edebiyatının etkisinden uzaktır.
•  Yöresel söyleyişlere yer vermiştir.
•  Doğa, aşk, ayrılık, gurbet, ölüm gibi temaları işlemiştir.

DEVAM EDECEK…