Bu yazımızda Türk edebiyatında 1923-1960 arası dönemdeki deneme türünün özellikleri, deneme yazarları ve eserleri, 1960'dan sonraki dönemde deneme türü gibi konular yer alıyor.

➠Deneme ünitesi ders notunu aşağıdaki bağlantıya tıklayarak PDF olarak güvenle indirebilirsiniz...

DENEME TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ

Deneme:
Bir yazarın özgürce seçtiği herhangi bir konu üzerinde kesin yargılara varmadan, kişisel görüş ve düşüncelerini serbestçe anlattığı yazılara deneme denir.
Özellikleri
  • Denemede konu özgürce seçilir.
  • İnsanı ve toplumu ilgilendiren her şey (yaşama, ölüm, aşk, sanat, felsefe, din, ahlâk, töre, bilim, siyaset vb.) denemenin konusu olabilir.
  • Deneme yazarı kendisiyle konuşur gibi yazar.
  • Rahat okunabilen bir düşünce yazılarıdır.
  • Düşünce ufku geniş ve kendine özgü bilgi birikimine sahiptir.
  • Kendi duygularının dışında başkalarının düşüncelerine de saygı duyar.
  • Denemeci ele aldığı konuyu bayağılığa inmeyen bir samimiyetle anlatır.
  • Denemeci, bayağı bir anlatıma inmeden terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir üslubu tercih eder.
  • Denemeci, denemenin sonunda kesin bir yargıya, bir sonuca varmak amacında değildir.
  • Deneme, herhangi bir konuda düşündürücü, öğretici, inandırıcı ve ufuk açıcıdır.
  • Denemecinin öne sürülen her düşünce ya da savı doğrulama, kanıtlama gibi bir kaygısı yoktur. Deneme, makale ve eleştiriden bu yönüyle ayrılır.
  • Deneme yazarı birçok kaynaktan beslenir: Felsefî, sosyolojik, tarihî tema ve olay­ların yanında bilimsel veriler ve ünlü kişilerin özdeyişleri olabilir. Yine de denemeci seçtiği konuyu farklı bir yaklaşımla işler.
Denemenin Amacı
  • Okuyucuyu düşünmeye yöneltmek,
  • Hayatın gerçeklerini ortaya koymak,
  • Kültür alanındaki değişme ve gelişmeleri fark ettirmek,
  • Birey-toplum ilişkisini dile getirmek vb
Konularına ve Yazılış Amaçlarına Göre Denemeler
  • Kişisel duyarlılık ve dikkatleri konu alan denemeler
  • Öğretici ve eleştirel denemeler (edebiyatfatihi.net)
  • Sosyal ve felsefî konularda bireysel düşünceyi ifade eden denemeler
BİLGİ: Türk edebiyatında deneme türü başlangıçta “musahabe”, “tecrübe-i kalemiyye” gibi isimlerle bilinirdi.

Deneme ile Makale Karşılaştırması

Benzerlikleri:

  • Gazete çevresinde oluşan öğretici metin türleridir.
  • Her ikisi de fikir yazısıdır.
  • Her ikisi de gazete ve dergilerde yayımlanır.
  • Her iki tür de düşünsel yazı planına göre yazılır.

Farklılıkları

  • Makalede ortaya atılan düşünce iddia ya da görüş, kanıtlara dayanır. Denemede ise konu kişisel düşünceler, yorum ve bakış açısıyla desteklenir.
  • Denemede öznellik, makalede nesnellik hâkimdir
  • Makalede düşünce kesin bir sonuca bağlanır. Denemede ise böyle bir zorunluluk yoktur.
  • Makalenin üslup ve anlatımı ciddi, kurallı ve ağırbaşlıdır. Denemenin üslubu yazarına göre değişir. www.edebiyatfatihi.net
  • Makalede söz oyunlarına yer verilmez, açık ve anlaşılır bir anlatımı vardır. Deneme yazarı ise konusuna uygun olarak söz sanatlarına ve anlam oyunlarına yer verebilir. Denemede dilin doğru ve güzel kullanımı çok önemlidir.

Deneme-Sohbet Yazıları Farkları

  • Denemede yazar, kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi bir üslubu benimser.  Sohbette ise yazarın okurla konuşuyormuş gibi bir üslubu vardır. 
  • Sohbetin dili yalındır, nüktelerden, halk söyleyişlerinden, fıkralardan yararlanılır. Denemede ise daha ciddi bir dil kullanılır.


TÜRK EDEBİYATINDA DENEME

Cumhuriyet Öncesi Dönemde Deneme

Türk edebiyatında bugünkü anlamıyla deneme türü Tanzimat’tan sonra Batı edebiyatının etkisiyle görülmeye başlamıştır. Deneme türünün temelini Türk edebiyatının ilk gazetelerinde yayımlanan bazı düşünce yazıları oluşturur. Edebiyatımızda Tanzimat edebiyatıyla önemli bir yere sahip olmaya başlayan düzyazı türleri bu dönemde keskin çizgilerle birbirinden ayrılamamıştır.
  • Cenap Şahabettin’in Evrak-ı Eyyam
  • Ahmet Haşim’in Bize Göre
  • Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Alp Dağlarından, Yahya Kemal Beyatlı’nın Aziz İstanbul gibi eserleri Cumhuriyet Dönemi öncesinde deneme türünün özelliklerini taşıyan eserlere örnek sayılabilir.
Cumhuriyet Dönemi’nde Deneme Türü

Türk edebiyatında çoğunlukla fıkra, sohbet, eleştiri gibi türlerle iç içe geçtiği düşünülen deneme türü asıl gelişimini Cumhuriyet Dönemi’nde göstermiştir. Bu dönemde özellikle Nurullah Ataç, deneme yazarı için gereken bilgi ve becerilere sahiptir. O, daha çok edebiyatın ve şiirin sorunlarıyla ilgili denemeler yazmıştır.
Nurullah Ataç başta olmak üzere Suut Kemal Yetkin (Günlerin Götürdüğü), Sabahattin Eyuboğlu (Mavi ve Kara), Salâh Birsel (Boğaziçi Şıngır Mıngır), Melih Cevdet Anday (Dilimiz Üstüne Konuşmalar), Vedat Günyol (Çalakalem) deneme türünde eser veren yazarlardandır.

Cumhuriyet Dönemi 1960 sonrasında Cemil Meriç (Mağaradakiler), Adalet Ağaoğlu (Başka Karşılaşmalar), Nihad Sami Banarlı (Türkçe’nin Sırları), Beşir Ayvazoğlu (Şehir Fotoğrafları) deneme türünde eser veren sanatçılardandır.




Yazıya Tepkini Göster!

Bir Yorum Yaz

YORUM YAPARAK SORU SORABİLİR veya KATKIDA BULUNABİLİRSİNİZ...

1) Yaptığınız yorum biz onayladıktan sonra görülecektir.
2) Yazım kurallarına mümkün olduğunca dikkat ediniz.
3) Kullandığınız üslubun kişiliğinizi yansıttığını unutmayınız.
4)Yorumunuza gelecek cevabı takip etmek beni bilgilendir kutucuğunu işaretleyebilirsiniz.

Daha yeni Daha eski

Reklam

Reklamlar