DİVAN EDEBİYATINDA BELLİ BAŞLI MAZMUNLAR VE SEVGİLİ

Reklamlar

DİVAN EDEBİYATINDA BELLİ BAŞLI MAZMUNLAR VE SEVGİLİ  
  Mazmun, edebiyatta özellikle Divan edebiyatında kullanılan klişeleşmiş sözlere verilen ad, kalıp benzetme, klişe mecazdır. Mazmunlar benzetmeli, cinaslı ve nükteli sözlerdir. Divan edebiyatında kullanılan mazmunlar aynıdır, her şair aynı mazmunları kullanır. Zaten bu yönüyle de imgeden ayrılır. İmge, bir şairin sadece kendisinin bulup kullandığı, mazmundan daha özgün kullanımdır
   Divan edebiyatı, geleneğin belirlediği hazır estetik kalıplar olan mazmunlar üzerine bina edilmiş bir edebiyattır. Güzellik algısı da bu mazmunlar etrafında şekillenmiştir. Birçok halleri, mazmunlarla ifade edilen güzellerin genel görünüşleri, yapıları ve tavırları aşağı yukarı bellidir. Bu yönüyle bakıldığında güzel veya sevgili tipi değişmemektedir.
Sevgilinin özellikleri de gelenek tarafından belirlenmiştir. Şairler bu geleneğin elverdiği çerçevede onların güzelliğini anlatırlar. Sevgili ise bütün hususiyetleri kendinde toplayan ideal bir güzeldir. Belli başlı mazmunlar;

 Sevgilinin gözleri, bademdir.
  Kaşları,  yaydır.
 Kirpikleri, ucunda temren bulunan ve saplandığında değil de  çekildiği zaman kanatan oktur.Ne zaman ki sevgili maşuktan gamzesini (yan bakış)çeker o zaman yaraları kanamaya başlar maşukun.
  Saçları geceye (renk yönüyle) ya da yılana benzetilir. Bu yüzden sevgiliye genelde gece anlamına gelen 'Leyla' ismi yakıştırılır.
 Yanakları gül gibi kırmızı, yan bakışları(gamze) kılıç gibi keskin oktur
 Henüz açmamış gül anlamındaki gonca mazmunu  dudakları, inci :dişleridir.Boyu ,ince ve uzun olduğu için servidir.
Divan şiirinin en önemli kişisi olması dolayısıyla şiirde en çok sözü edilen sevgilidir. Sevgili divan şiirinde yukarıda belirtilen mazmunlar doğrultusunda  ideal bir tip olarak; ince, ayrıntılı, sanatkarane ve soyut bir şekilde tasvir edilir. İdealize edilen bu güzelin hayali bir özelliği de vardır.
Yok bu şehr içre senin vasf etdiğin dilber Nedîm
Bir perî-sûret görünmüş bir hâyal olmuş sana
 Divan Edebiyatı gül sevileni, bülbül seveni ve diken ( Rakip) mazmunları etrafında gelişmiş bir edebiyattır. Şiirlerde bu üçlemeye sıkça rastlanır.
İşittim ki rakib ölmüş habibin ömrü çoğ olsun
Kapıdan bir seg eksilmiş anı sanman ziyanlıdır 

 Sevgilinin bu bilinen fiziksel durumunun dışındaki davranışları da bellidir. Sevgili hercâîdir, hem rakibe hem âşığa yönelir. Cevir ve sitem onun sanatıdır. Vefasızdır, sevgisine güvenilmez. Sevgilinin özellikleri arasında acı ve ıstırap verici olması önde gelir. Sözünde durmaz, âşığın ağlayıp inlemesi acıdan, üzüntüden ölecek duruma gelmesi onu etkilemez
   Bütün bu olumsuz özelliklerine rağmen âşığa düşen görev sevgiliden şikâyetçi olmamak ve onun eziyetlerine sabırla tahammül göstermektir. Âşık için sevgilinin kendisine eziyet etmekten vazgeçmesi dahi sevgilinin ilgisinin bittiğinin işareti durumundadır.
Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı?
Felekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı?

Kamu bîmârına cânan devâ-yı derd eder ihsan,
Niçin kılmaz bana derman beni bîmâr sanmaz mı?

Gamım pinhan dutardım ben dediler yâre kıl rûşen
Disem ol bi-vefâ bilmem inanır mı inanmaz mı?

Değilim ben sana mâil sen ettin aklımı zâil.
Bana ta’neyleyen gaafil seni görgeç utanmaz mı?

Fuzuli
 Bütün bunlara rağmen sevgili halinden mesuttur.
    Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib
    Kılma derman kim helakim zehri dermanındadır