ZAVALLI ÇOCUK TİYATROSUNUN İNCELEMESİ

Zavallı Çocuk

İlk Basım Yılı: 1873.

Yazılış Yeri: Magosa

1. Oyunun Konusu ve Özeti

Oyundaki başlıca kişiler on dokuz yaşında bir tıp öğrencisi olan Ata Bey, onun sevgilisi on dört yaşında Şefika Hanım, kızın babası Halil Bey, annesi Tahire Hanım’dır.

Oyunun konusu, kendisinden yaşlı biriyle evlendirildiği için sevgilisine kavuşamayan Şefika’nın ve sevgilisi Ata’nın acıklı ölümleridir.

Ata öksüz bir çocuktur, amcası Halil Bey’in yanında büyümüş, kızı Şefika’ya âşık olmuştur. Şefika da ona âşıktır. Ata Askeri Tıbbiye’de okumakta, eve ancak izin günlerinde gelmektedir. On dört yaşındaki Şefika’ya otuz sekiz yaşında zengin bir Paşa talip olur. Bir zamanlar varlıklı olan Halil Bey’in durumu sonradan bozulmuş, bir sarrafa beş yüz kese borçlanmıştır. Sarrafın ölümü üzerine varisleri Halil Bey’i sıkıştırmakta, alacaklarını istemektedirler. Paşa, kızı nikâhına alınca, sarraftaki senedini Halil Bey’e başlık parası olarak verecektir. Paşa ile evlenmekle Şefika, koca bir konağın hanımefendisi olacak, hem de babasını borçtan kurtaracaktır. Şefika bunun üzerine Paşa’ya varmayı kabul eder. Ama bir koşulu vardır: Paşa’ya varıncaya kadar kimse Ata’ya bir şey duyurmayacaktır. Nikâhla birlikte daha baba evinden ayrılmadan, Şefika üzüntüden verem olup yatağa düşer. Sarraftaki senet alınmıştır, ama kızın hastalığı görülmemiş bir hızla kötüye gitmekte, akşama sabaha ölümü beklenmektedir. O gün Ata okuldan izinli gelir. Şefika’nın isteği üzerine annesi Tahire Hanım, Ata’dan durumu saklar, hizmetçilere kızının evde olmadığını, Boğaziçi’ne gittiğini söyletir. Şefika’nın isteğinden haberi olmayan Halil Bey ise, Ata’ya her şeyi anlatır, kızının odasına götürür. Şefika’yı ölüm döşeğinde gören Ata’nın kendisi için yazdığı zehri, Halil Bey kızı için yazılan bir ilaç sanarak hemen eczaneden aldırtır. İki sevgili yalnız kalınca Ata zehri içip Şefika’nın yatağına uzanır, o acılar içinde kıvranarak ölürken, ikisi de birbirlerine bağlılıklarını dile getirirler, öbür dünyada birlikte olmaya hazırlanırlar. Önce Ata, ardından Şefika ölür.

2.Şahıs Kadrosu
Atâ Bey: Halil Bey’in kardeşinin oğlu. On dokuz yaşında, Tıbbiye’nin onuncu sınıf sınıfından bir delikanlı.
Şefika Hanım: On dört yaşında bir kız.
Tahire Hanım: Şefika Hanım’ın annesi.
Şerife Hanım: Şefika Hanım'ın babaannesi
Tâbende: Cariye.
Hekim amca

3. Değerlendirme

Oyunun konusunu, ana babanın çocuklarını kendi çıkarlarını düşünerek evlendirmelerinin felaketle sonuçlanması oluşturur. Tanpınar, bu basit olayın düzgün bir dille, ancak hiçbir geliştirmeye imkân vermeyen bir çerçeve içinde yazıldığını belirtir. Tanpınar’a göre bu eser, duygusal edebiyatımızın başlangıcı olup, öteki yazarlar üzerinde çok etkili olmuştur (Tanpınar: 382).

Oyunun özünü, Namık Kemal’in 19 Kasım 1872 tarihli İbret gazetesinde yayımlanan “Aile” başlıklı makalesinde savunduğu, kızların kendi rızaları dışında evlendirilmemeleri gerektiğine ilişkin görüş oluşturur. Basit bir olay örgüsüne dayanan oyunun dili sadedir. Namık Kemal de 31 Mart 1873 tarihinde (Vatan piyesinin oynanmasından bir gün önce) yazdığı bir makalede Vatan piyesi ile ilgili olarak “…vatan ve aile gibi en maruf, en sade iki hissin tasvirinden ibaret olduğu için oyunun hikâyesi de ziyadesiyle sade olmak iltizam olunmuştu”  der.

Özön, bu görüşün Zavallı Çocuk için de geçerli olduğunu belirtir. Özön, Fransız romantiklerinin etkisi altında yazılan oyunda, sondaki zehir içme sahnesinin Victor Hugo’nun Hernani oyunuyla olan benzerliğine dikkat çeker.  (Özön: 29 )

Nitekim oyundan alınan aşağıdaki parçalar da bu değerlendirmeleri pekiştirmektedir:

Şefika ile Ata konuşurken:

Şefika - …Hani bir paşanın bir kızı varmış, komşusunun oğlunu severmiş, paşa kızını başkasına vermişler, çocuk kendini öldürmüş, onun üzerine kız da telef olmuş. … “Suphanallah, bir kız istediği adama varmamakla telef mi olur?” demiştim.

(Kemal, 1974: 61).

Tahire Hanım ile Halil Bey konuşurken:

Tahire Hanım - … Şimdi Şefika mesela kasabın çırağını seviyorum derse kolundan tutalım da koynuna mı atıverelim?

Halil Bey – Kasabın çırağına değil, lakin akranından birini severse niçin vermeyeyim de senin kırk yaşındaki paşana vereyim?

(Kemal, 1974: 72).

 Tahire Hanım ile Şefika konuşurken:

Tahire Hanım - …Biz senin gittiğini istiyorsak ancak senin rahatın, senin devletin için istiyoruz. Ben nineyim kızım, seni dünyada en büyük adamın haremi görmek isterim… Bu yaşında koca bir konağın hanımefendisi olacaksın…

Şefika – Ah! Keşki Tabende gibi halayığınız olaydım, her hizmetinizi göreydim de beni bu evden dışarı çıkarmak hatırınıza gelmeyeydi.

(Kemal, 1974: 75).

Şefika – …Muradınız benim rahatım değil mi? Paşaya vermeyin. O konak bana cehennem olacak, o devletler, o saadetler kabir azabı gibi gelecek.

Tahire Hanım – Kızım, geçer; o bir çocukluktur. … Şimdi fakir olduk. … Babanın beş yüz kese borcu var. … Nikâh olursa paşa sana babanın sarraftaki senedini ağırlık verecek. Şimdi anladın mı? O kıymetli babacığının hapislerde çürüdüğünü, benim kederimden öldüğümü, nazlı kardeşinin yalınayak sokaklarda süründüğünü ister misin?

Şefika - …Hepinizi hapisten, ölümden ben mi kurtaracağım? Beni onun için mi paşaya vermek istiyorsunuz? Feda… Feda olsun.

(Kemal, 1974: 78–80).

Şefika - …Hayat satılsa da ömrümü yolunda feda etsem ne kadar memnun öldüğüme sen de taaccüp ederdin.

(Kemal, 1974: 81).

Oyunun sonunda:

Tahire Hanım - … Kızım… Benim, babasını borçtan kurtarmak için şehit olan kızım…

Halil Bey – Ah… Zavallı çocuk!

NAMIK KEMAL'İN EDEBİ KİŞİLİĞİ MADDELER HALİNDE TIKLAYINIZ