ZAMBAK 10.SINIF EDEBİYAT (MANİ) KONU CEVAPLARI

4. XV. Yüzyıldan XIX. Yüzyıl Ortalarına Kadar Osmanlı Edebiyatı

A. Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler (Şiir)

2. Halk Şiiri

a. Anonim Halk Şiiri (Mâni, Türkü)

Anonim sözcüğü size neyi çağrıştıryor, tartışınız. Sonuçları aşağıdaki kavram haritasına yazınız.

a)     Yazarı belli olmayan

b)     Sözlü gelenekle oluşan

c)      Halkın ortak malı olan ürünleri çağrıştırıyor.

d)     Anonim halk şiiri hakkında bir sunum hazırlayınız.

e)     Bestelenmiş anonim şiirleri bulunuz ve bunları sınıfa getiriniz.

3.  Mâni ve türkü çeşitlerini araştırınız. Bulduğunuz sonuçları maddeler hâlinde renkli
kartonlara yazarak sınıf panosuna asınız.

Mani çeşitleri

-Düz Mâni (Tam Mâni) : Yedişer heceli dört dizeden oluşur. Uyakları cinassız mânilerdir.

Keten gömlek giyemem    

El sözüne uyamam             

Bir dilbere kul oldum

Fakat adın diyemem

Bağdan atladım bağa

Elim değdi yaprağa

Kız seni sarmayınca

Girmem kara toprağa

Gök güvercin olayım

Gergefine konayım             

Avcı çıkıp vurursa               

Dizlerinde öleyim

2-Kesik mâni : Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan mâniler. Bu kesik dize sadece kafiyeyi hazırlar. Eğer meydan ve kahvehanelerde söylenen ve ilk dizeleri "aman aman" ünlemi ile doldurulan mânilerse bunlara İstanbul mânileri denir.

Derde kerem         

Dertliyim der de Kerem

Koşmuşum gam çiftini

Sürdükçe derd ekerim

Dolaştım Şam 'ı Şark'ı

Bulmadım derde kerem

Doğruldum kapına geldim

Umarım derde kerem

Derdim ele   .

Geç gönül derdim ele

Girdim aşk kalburuna

Gel gözüm derdim, ele

Ben yürekten yanarım

Söylemem derdim ele

3-Cinaslı mâni: Kesik mânilerde eğer kafiye cinaslı ise bunlara cinaslı mâni denir.

Terziye kumaş geldi

Düşünür ki ne kese

Ölçtü biçti baktı ki

Ne cep olur ne kese

Hafif çamur dayanmaz

Şu benim saç malama

Sözünü doğru söyle

Karşımda saçmalama 

4-Yedekli mâni (Artık Mâni) : Düz mâninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen mâniler. Cinaslı kafiye kullanılmaz, birinci dizeleri anlamlıdır. Yedekli mâniye artık mâni de denir.

Derdim var beller gibi

Söylemem eller gibi

Kalbimin hüzünü var

Yıkılmış iller gibi

Gözlerimden yaş akar

Boşanan seller gibi

Düşeli garip ile

Aşk ile düştüm dile

Dediler yazık sana

Yar seni bilmez bile

Düşürmesin kimseyi

Mevla böyle müşkile

İlkbahara yaz derler

Şirin söze naz derler

Kime derdim söylesem

Bu dert sana az derler

Kendin ettin kendine

Yana yana gez derler

5-Deyiş: İki kişinin karşılıklı söylediği mânilerdir. Soru yanıt şeklinde düzenlenir. Bir başka kişinin ağzındanmış gibi aktarıldığı şekilleri de vardır.

Karşıya kaban derler

Ökçeye taban derler

Kız hatırın kalmasın

Nişanlın çoban derler

Karşı kabansız olmaz

Ökçe tabansız olmaz

Niye hatırım kalsın

Sürü çobansız olmaz

Altınım alma beni

Dillere salma beni

Götür sarrafa göster

Kalp isem alma beni

Altınım aldım seni

Dillere saldım seni

Sarraf seni neylesin

Beğendim aldım seni

6-Karşı-Beri Mâni: Konu bütünlüğü içinde ya bir kişi ya da karşılıklı iki kişi tarafından söylenen mânilerdir.

Erkek:

Gökte yıldız bir sıra

Sarılmış mor mintana

Benim gibi kul gerek

Senin gibi sultana

Kız:

Gökte yıldız bir sıra

Sırma ördüm mutana

Senin gibi er lâzım

Benim gibi sultana

Erkek:

İçerden içe kapı

İçerde pekmez küpü

Senin sevdiğin katran

 Benimki altın topu

Kız:

İçerden içe eşik

İçerde küflü kaşık

Senin yavuklunun da

Bacakları dolaşık

Türkü çeşitleri

1.Ezgilerine Göre Türküler

a)Usulsüzler: Uzun havalardır. Divan, koşma, hoyrat gibi çeşitlere ayrılır.
b)Usullüler: Oyun havalarıdır. Bu türe Konya’da oturak, Urfa’da kırık denilir.

2.Konularına Göre Türküler:  Ninniler ve çocuk türküleri, tabiat üzerine türküler, aşk türküleri, kahramanlık türküleri, askerlik türküleri, tören türküleri, iş türküleri, eşkıya türküleri, acıklı olaylarla ilgili türküler, güldürücü türküler, karşılıklı söylenen türküler, oyun türküleri, ağıtlar.

 3.Yapılarına Göre Türküler:

a) Mâni kıt’alarından kurulu türküler: Birbirleriyle ilgili konularda söylenmiş mânilerin sıralanarak ezgiyle okunmasından meydana gelir.

b) Dörtlüklerle Kurulu türküler.

4. Anonim halk şiirlerinin bize nasıl ulaştığı hakkında araştırma yapınız.

Halk edebiyatı ürünlerinin manzum olanlarının anonim olanlarına halk şiiri, yazarı bilinenlerine âşık şiiri, dini ve tasavvufî olanlarına da tekke şiiri denir. Halk şiirinin İslâmiyet öncesi dönemlerde uzun bir geçmişi vardır. Kamlar, baksılar, ozanlar dönemine ait ürünler yazıya geçmediğinden kaybolup gitmiştir.

Halk şiiri, halkın içinde yetişmiş kişilerin ya da adları bilinmeyen halk sanatçılarının hece ölçüsüyle ve özel biçimlerde ortaya kovdukları manzum ürünleri kapsar.

Halk şiiri alanındaki ilk ürünlerimiz Orta Asya'da yaşayan, devlet kuran Türk kavimlerinin edebiyatlarını kapsamaktadır. Bunlar Sakalar, Hunlar, Göktürkler, Uygurlar vb. dir. Bu dönem şiiri hakkındaki bilgilerimiz ise son derece sınırlı olup bunları Çin ve İran kaynaklarından, Moğol tarihlerinden, Divanü Lügati't Türk'ten çıkarabilmekteyiz.

Sözlü geleneğe dayanması ve Türk dili kadar eski olması nedeniyle halk şiirine bir başlangıç gösterilememektedir. İslâmiyet öncesi Türk halk şiirine ait ürünlerin büyük bir bölümü elimizde bulunmamasına rağmen gelenek kesintisiz olarak günümüze kadar sürüp gelmiştir.

Anonim Halk Şiiri, yazarı genel olarak bilinmeyen, zamanla halkın ortak ürünü hâline gelmiş edebî eserlerdir. Bunlar; mâni, türkü, ninni, tekerleme, ağıt gibi eserlerdir. Bu anonim ürünler anonim halk şiirini meydana getirirler.

Anonim halk şiiri, ağızdan ağıza geçerek yayılır. Bu yayılma sırasın­da, halkın hayal gücü ve estetik anlayışıyla, zaman ve çevre tesiriyle şiir âdeta yeniden biçimlenir. Böylece ilk söyleyenleri tamamen unutulur ve halkın ortak ürünü hâline gelir.

Anonim Türk şiirinde ölçü olarak hece ölçüsü kullanılmıştır. Nazım birimi genellikle dörtlüktür. Dörtlük esasının bozulmasıyla meydana geti­rilmiş başka nazım şekilleri de bulunmaktadır. Bu ürünlerin en önemli yanı yabancı etkilerlerden uzak olmalarıdır. Anonim Türk şiirinde mâni ve türkü en yaygın nazım şekilleridir.

İnceleme

1. Metin

1. Mâni

Elmayı bütün dildim, Çamura düştü sildim. Ben yârimin kıymetin Gittikten sonra bildim

2. Mâni

Bahçelerde saz olur Gül açılır yaz olur Ben yârime gül demem Gülün ömrü az olur

3. Mâni

Adam aman kuzusu Çay kuru çeşme kuru Nerden içsin kuzu su Beni yakıp bitiren Bir ananın kuzusu

4. Mâni

Ağlarım çağlar gibi Derdim var dağlar gibi Ciğerden yareliyim Gülerim sağlar gibi Her gelen bir gül ister Sahipsiz bağlar gibi

5. Mâni

Erkek - Köşe bucak avundum ' Ne yanasun ne yana

Anan her şeye razi Duyur oni bubana

 Kız -     Yaylanun çumenin

Yazi yazarun yazi Gelme uşak payuma Bubam olmayu razi

6. Mâni

Budala

Bülbül konar bu dala Ne kadar aklım olsa Yine derler budala

1. Etkinlik

Okuduğunuz mânilerin temasını, birim değerini ve ahenk ögelerini bularak aşağıya yazınız.

1.MANİ	TEMA	BİRİM DEĞERİ	ÖLÇÜ	KAFİYE-REDİF	SES-SÖYLEYİŞ
	özlem	Tek dörtlük	Yedili hece  ölçüsü	“dim”ler redif “il”ler tam kafiye	Sade bir dille yedili hece ölçüsüyle ve dörtlükle söylenmiştir.

2.MANİ	TEMA	BİRİM DEĞERİ	ÖLÇÜ	KAFİYE-REDİF	SES-SÖYLEYİŞ
	Aşk	Tek dörtlük	Yedili hece  ölçüsü	“olur”lar redif “az”lar tam kafiye	Sade bir dille yedili hece ölçüsüyle ve dörtlükle söylenmiştir.

3.MANİ	TEMA	BİRİM DEĞERİ	ÖLÇÜ	KAFİYE-REDİF	SES-SÖYLEYİŞ
	Aşk	Tek  bent	Yedili hece  ölçüsü	“kuzusu” kelimeleriyle cinaslı kafiye yapılmıştır.	Sade bir dille yedili hece ölçüsüyle ve beşlikle söylenmiştir.

4.MANİ	TEMA	BİRİM DEĞERİ	ÖLÇÜ	KAFİYE-REDİF	SES-SÖYLEYİŞ
	Çaresizlik	Tek bent	Yedili hece  ölçüsü	“lar gibi”ler redif “ağ”lar tam kafiye	Sade bir dille yedili hece ölçüsüyle ve bentle söylenmiştir.

5.MANİ	TEMA	BİRİM DEĞERİ	ÖLÇÜ	KAFİYE-REDİF	SES-SÖYLEYİŞ
	Aşk	2  dörtlük	Yedili hece  ölçüsü	“ana”lar zengin kafiye “azi”lar zengin kafiye	Sade bir dille yedili hece ölçüsüyle ve dörtlüklerle söylenmiştir.

6.MANİ	TEMA	BİRİM DEĞERİ	ÖLÇÜ	KAFİYE-REDİF	SES-SÖYLEYİŞ
	Çaresizlik	Tek dörtlük	Yedili hece  ölçüsü	“budala” kelimeleriyle cinaslı kafiye yapılmıştır.	Sade bir dille yedili hece ölçüsüyle ve dörtlükle söylenmiştir.

2. Etkinlik

İki gruba ayrılınız. Birinci grup mânilerdeki birim-anlam, ikinci grup birim-ses ilişkisini belirlesin. Sonuçları maddeler hâlinde tahtaya yazınız.

3. Etkinlik

Mânilerin dil özelliklerini belirleyerek aşağıdaki bölüme yazınız.

Manilerde sade ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır. Bu tür halk edebiyatı türü olduğu ve halkın ortak malı kabul edildiği için dilde halkın kullandığı dildir.

4. Etkinlik

a.   Sizce bu metinler niçin anonim adını almaktadır? Araştırmalarınızdan faydalanarak
açıklayınız.

Bu metinlerin şairleri belli olmadığı için anonimdir.

b.     Araştırmalarınızdan faydalanarak anonim eserlerin bize nasıl ulaştığını belirtiniz.

Anonim eserler günümüze kadar sözlü gelenekle ağızdan ağza nesilden nesile aktarılmıştır. Bazıları ise halk şairlerinin şiirlerinin toplandığı cönkler sayesinde günümüze kadar ulaşmıştır.

c. Anonim metinlerin tarihî kaynağını açıklayınız.

Anonim metinlerin tarihi kaynağı halkın kendisi ve cönklerdir.