12. Sınıf Deneme Ünitesi Özet Ders Notu

Bu yazımızda 12. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı deneme ünitesi özet ders notu  yer alıyor. Deneme türünün genel özellikleri, deneme türünün makale ve sohbet yazılarından farkları, dünya edebiyatında deneme, edebiyatımızda 1923-1960 arası dönemde deneme türünün özellikleri, deneme yazarları ve eserleri, 1960'dan sonraki dönemde deneme türü gibi konularını özlü bir biçimde bu ders notunda bulabilirsiniz...

• 
  
• DİĞER ÜNİTELER

EDEBİYAT FATİHİ 12. SINIF TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI DERS NOTLARI

DENEME ÜNİTESİ

ÜNİTE KONULARI

• Dünya edebiyatında deneme türü
• Türk edebiyatında 1923-1960 arası dönemde deneme türü
• 1960 sonrasında deneme türü

DENEME TÜRÜ VE ÖZELLİKLERİ

Deneme: Bir yazarın özgürce seçtiği herhangi bir konu üzerinde kesin yargılara varmadan, kişisel görüş ve düşüncelerini serbestçe anlattığı yazılara deneme denir.
Özellikleri

• Denemede konu özgürce seçilir.
• İnsanı ve toplumu ilgilendiren her şey (yaşama, ölüm, aşk, sanat, felsefe, din, ahlâk, töre, bilim, siyaset vb.) denemenin konusu olabilir.
• Deneme yazarı kendisiyle konuşur gibi yazar.
• Rahat okunabilen bir düşünce yazılarıdır.
• Düşünce ufku geniş ve kendine özgü bilgi birikimine sahiptir.
• Kendi duygularının dışında başkalarının düşüncelerine de saygı duyar.
• Denemeci ele aldığı konuyu bayağılığa inmeyen bir samimiyetle anlatır.
• Denemeci, bayağı bir anlatıma inmeden terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir üslubu tercih eder.
• Denemeci, denemenin sonunda kesin bir yargıya, bir sonuca varmak amacında değildir.
• Deneme, herhangi bir konuda düşündürücü, öğretici, inandırıcı ve ufuk açıcıdır.
• Denemecinin öne sürülen her düşünce ya da savı doğrulama, kanıtlama gibi bir kaygısı yoktur. Deneme, makale ve eleştiriden bu yönüyle ayrılır.
• Deneme yazarı birçok kaynaktan beslenir: Felsefî, sosyolojik, tarihî tema ve olay­ların yanında bilimsel veriler ve ünlü kişilerin özdeyişleri olabilir. Yine de denemeci seçtiği konuyu farklı bir yaklaşımla işler.

Denemenin Amacı

• Okuyucuyu düşünmeye yöneltmek,
• Hayatın gerçeklerini ortaya koymak,
• Kültür alanındaki değişme ve gelişmeleri fark ettirmek,
• Birey-toplum ilişkisini dile getirmek vb

Konularına ve Yazılış Amaçlarına Göre Denemeler

• Kişisel duyarlılık ve dikkatleri konu alan denemeler
• Öğretici ve eleştirel denemeler (edebiyatfatihi.net)
• Sosyal ve felsefî konularda bireysel düşünceyi ifade eden denemeler

BİLGİ: Türk edebiyatında deneme türü başlangıçta “musahabe”, “tecrübe-i kalemiyye” gibi isimlerle bilinirdi.

Deneme ile Makale Karşılaştırması

Benzerlikleri:

• Gazete çevresinde oluşan öğretici metin türleridir.
• Her ikisi de fikir yazısıdır.
• Her ikisi de gazete ve dergilerde yayımlanır.
• Her iki tür de düşünsel yazı planına göre yazılır.

Farklılıkları

• Makalede ortaya atılan düşünce iddia ya da görüş, kanıtlara dayanır. Denemede ise konu kişisel düşünceler, yorum ve bakış açısıyla desteklenir.
• Denemede öznellik, makalede nesnellik hâkimdir
• Makalede düşünce kesin bir sonuca bağlanır. Denemede ise böyle bir zorunluluk yoktur.
• Makalenin üslup ve anlatımı ciddi, kurallı ve ağırbaşlıdır. Denemenin üslubu yazarına göre değişir. www.edebiyatfatihi.net
• Makalede söz oyunlarına yer verilmez, açık ve anlaşılır bir anlatımı vardır. Deneme yazarı ise konusuna uygun olarak söz sanatlarına ve anlam oyunlarına yer verebilir. Denemede dilin doğru ve güzel kullanımı çok önemlidir.

Deneme-Sohbet Yazıları Farkları

• Denemede yazar, kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi bir üslubu benimser.  Sohbette ise yazarın okurla konuşuyormuş gibi bir üslubu vardır. 
• Sohbetin dili yalındır, nüktelerden, halk söyleyişlerinden, fıkralardan yararlanılır. Denemede ise daha ciddi bir dil kullanılır.

DÜNYA EDEBİYATINDA DENEME

Dünya edebiyatında, denemenin öncülüğünü Fransız yazar Montaigne yapmıştır. Onun Denemeler adlı eseri, bu türün ilk örneği olarak kabul edilmektedir.

Montaigne'in denemeleri kilisenin yanlış bir uygulamayla belirli sınırlar içinde izin verdiği düşünce, bilgi, sanat üretimi anlayışına karşı bir tepki hareketi olarak doğmuştur.

Fransız yazar Montaigne deneme türünün öncüsü ve kurucusudur.

Onun denemeleri, herhangi bir dine, kitaba, kanuna, toplum kurallarına, geleneğe bağlı olmayan serbest düşünce egzersizleridir. Montaigne, insan iradesinin acizliğinden yola çıkarak kötümser bir dünya görüşünü yansıtmıştır.
İngiliz yazar Francis Bacon (Frensis Beykın) 1597'de denemelerini Essays (Esseys) “Tokluk veren değil de daha çok tat veren tuz taneleri” olarak tanımlamıştır. O, farklı olmayan başlıklar seçmesine rağmen kıskançlık, zenginlik, diyalog, nesne ve durum değişiklikleri gibi kısa, öz, öğretici ve daha ciddî konulara eğilmiştir. Denemeler adlı kitabında daha çok felsefî düşüncelerini ortaya koymaktadır. Montaigne, genelde binlerce kelime ile deneme yazarken Bacon, birkaç yüz kelime ile metinlerini kurar
Nicholas Breton (Nikolas Bretın), denemelerini The Fantasticks adıyla yayımlamıştır. Andre Gide (Andre Cid), Denemeler adlı eserinde özgün düşüncelerini bazen mektup biçiminde bazen belli başlı şair ve yazarlar dolayısıyla, onlara değinerek ortaya koyar. İngiliz yazar Thomas Stearns Eliot (Störns Elyıt), Denemeler'ini genellikle edebiyat, şair ve yazarlar üzerine kurmuştur. Varoluşçu yazar Albert Camus , Denemeler'inde çağdaş ve evrensel sorunları kendine özgü yorumlarıyla ortaya koymaktadır.

DİĞER DENEME YAZARLARI
ALMAN	Rabener, Sturz, Lessing, Wieland, Herder, Lichtenberg, Schiller, Goethe, Möser, Kleist, Schlegel Kardeşler, Novalis, Tieck, Hermann Bahr, Wilhelm Bölsche, Gottfried Benn, Albrecht Goes.
FRANSIZ	Voltaire, Julien Benda, Paul Claudel, Paul Valery, Simone de Beauvoir, Julien Benda, Maurice Blanchot
İNGİLİZ	Hilaire Belloc, William Hazlitt, Charles Lamb, Charles Morgan, Joseph Addison, Bertrand Russel, D. Herbert Lawrence, Aldoux Huxley, Charles Morgan.
AMERİKAN	Ralph Waldo Emerson
İSPANYOL	Jose Ortega Y. Gasset, Miguel De Unamuno.

TÜRK EDEBİYATINDA DENEME

Cumhuriyet Öncesi Dönemde Deneme

Türk edebiyatında bugünkü anlamıyla deneme türü Tanzimat’tan sonra Batı edebiyatının etkisiyle görülmeye başlamıştır. Deneme türünün temelini Türk edebiyatının ilk gazetelerinde yayımlanan bazı düşünce yazıları oluşturur. Edebiyatımızda Tanzimat edebiyatıyla önemli bir yere sahip olmaya başlayan düzyazı türleri bu dönemde keskin çizgilerle birbirinden ayrılamamıştır.

• Cenap Şahabettin’in Evrak-ı Eyyam
• Ahmet Haşim’in Bize Göre
• Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Alp Dağlarından, Yahya Kemal Beyatlı’nın Aziz İstanbul gibi eserleri Cumhuriyet Dönemi öncesinde deneme türünün özelliklerini taşıyan eserlere örnek sayılabilir.

Cumhuriyet Dönemi’nde Deneme Türü

Türk edebiyatında çoğunlukla fıkra, sohbet, eleştiri gibi türlerle iç içe geçtiği düşünülen deneme türü asıl gelişimini Cumhuriyet Dönemi’nde göstermiştir. Bu dönemde özellikle Nurullah Ataç, deneme yazarı için gereken bilgi ve becerilere sahiptir. O, daha çok edebiyatın ve şiirin sorunlarıyla ilgili denemeler yazmıştır.

Nurullah Ataç başta olmak üzere Suut Kemal Yetkin (Günlerin Götürdüğü), Sabahattin Eyuboğlu (Mavi ve Kara), Salâh Birsel (Boğaziçi Şıngır Mıngır), Melih Cevdet Anday (Dilimiz Üstüne Konuşmalar), Vedat Günyol (Çalakalem) deneme türünde eser veren yazarlardandır.

Cumhuriyet Dönemi 1960 sonrasında Cemil Meriç (Mağaradakiler), Adalet Ağaoğlu (Başka Karşılaşmalar), Nihad Sami Banarlı (Türkçe’nin Sırları), Beşir Ayvazoğlu (Şehir Fotoğrafları) deneme türünde eser veren sanatçılardandır.