Ahmedi "Gerek" Redifli Gazelinin İncelemesi

Bu yazımızda 14. yüzyıl divan edebiyatı sanatçılarından Ahmedî'nin "gerek" redifli gazelinin konusu, teması, nazım birimi, nazım biçimi, ahenk unsurları, edebi sanatları, mazmunları, söyleyicisi, zihniyet incelemesi yer alıyor. edebiyatfatihi.net


GAZEL

Âşık olanın aşk odundan nişan gerek
Bağrı kebâb gözlerinün yaşı kan gerek

Yâri diyen gerek kim ola gayrden berî
Cânânı isteyen kişiye terk-i cân gerek

Cevre kıla tahammül iden yârı ârzû
Sabr ide hâra her kim ana gülsitân gerek

Şem’-i safâdur ol sanem ona erişmeğe
Pervâne bigi yanmağa tâb u tüvan gerek

Senün yüzün görene ne hâcet likâ-yı hûr
Kapunda yir bulana ne bâğ-ı cinan gerek

Gonce lebünden isder idüm söz açam velî
Ol râz-ı nâzüki bilürem kim nihan gerek

Anunçün Ahmedî heves ider lebüne kim
Dil-hastedür ana şeker-i nâr-dan gerek

Ahmedi

GAZEL İNCELEMESİ

Tüm İnceleme: www.edebiyatfatihi.net

İçerik: Gazelin teması "aşk"tır. Konusu içinse  âşık olmanın zorlukları, sevgilinin ilgisizliğine karşı sabırlı olmak gerektiği diyebiliriz.

Yapı: Gazelin nazım birimi beyittir. Gazel, 7 beyitten oluşmuştur.

Şiirde Ahenk: Gazelde ahenk; aruz ölçüsü, kafiye, redif ve her türlü ses benzerliğiyle sağlanmıştır.

Ölçü: Aruz ölçüsü

Kafiye ve Redifleri:

a---nişan gerek
a-- kan gerek

b-- berî
a-- terk-i cân gerek

c-- ârzû
a-- gülsitân gerek

d-- erişmeğe
a-- tüvan gerek

e-- likâ-yı hûr
a--bâğ-ı cinan gerek

f--velî
a-- nihan gerek

g-- kim
a--nârdan gerek

"gerek" redif; "an" tanm kafiye

Kafiye düzeni: aa/ba/ca/da/ea...

Şiir Dili: Şiirin tamamında Arapça-Farsça sözcük ve tamlamalar yer almaktadır. Süslü, sanatlı mazmunlara (imge) dayalı bir dili vardır.

Edebi Sanatlar:

1. beyitte aşk, ateşe (od) benzetilmiş, teşbih (benzetme)
Bağrın aşk ateşiyle yanarak kebaba benzetilmesiyle teşbih

3. beyitte: "cevr-hâr (diken)" "yâr-gülsitân" sözcükleri arasında leff ü neşr sanatı
cevr, dikene; sevgili gül bahçesine benzetilmiş, teşbih sanatı
hâr-gülsitan sözcükleri birbiriyle ilgili tenasüp (uygunluk) 

4. beyit: Şem ile pervane telmih sanatı
sevgili saneme (put) benzetilmiş aöa söylenmemiş bu yüzden açık istiare
sevgili/sevgililiye kavuşma eylemi safa, zevk mumuna benzetilmiş teşbih
aşık da can verecek olan pervaneye benzetilmiştir. teşbih sanatı

5. beyit: Sevgilinin yüzü huri yüzüne, sevgilinin kapısı cennet bahçesine benzetilmiştir; teşbih
cennet-huri kelimeleri arasında tenasüp (uygunluk)
www.edebiyatfatihi.net
6. beyit: sevgilinin dudağı nar şekerine teşbih sanatı
Ayrıca beyitte hüsn-i talil sanatı vardır. Ahmedi'nin sevgilinin dudağını talep etmesi gönül hastası olmasındandır bu derdin şifası da nar şekeridir. O dönemde "nar şekeri" diye bir şeyin şifa verdiği düşünülmelidir.

Mazmunlar:

Gazelde "mum-pervane" mazmunu vardır. Mum-pervane mazmunu divan şiirinde çokça kullanılmış metaforlardan (mazmunlardan) biridir. edebiyatfatihi.net Gül ile bülbül gibi mum ile pervane vardır.. Mum maşuk (sevgili) olur, pervane de aşık.. Geceleri ışığın çevresinde dönen pervanenin klasik Doğu şiirinde âşığı temsil ettiği ve muma (şem‘) âşık olduğu yaygın bir kabul olarak yer almaktadır. Pervanenin mum ışığı etrafında her seferinde ona daha yaklaşarak döndükten sonra kendini aleve atıp yok etmesi sevdiğiyle yakıcı bir vuslata ermek şeklinde düşünülmüş ve bu düşünce şairler için orijinal bir ilham kaynağı olmuştur. Şem‘in yanarak ışık vermesi, pervanenin de bu ışık çevresinde dönüp durması âşık ile mâşukun durumuna benzetilmiştir.

Metin ve Şair:

AHMEDİ

• 14. yüzyıl divan edebiyatı sanatçısıdır.
• "Divan" sahibi olan ilk Anadolulu şairidir.
• Kendi döneminde en fazla eser veren şair olarak bilinir.
• Gazel, mesnevi ve kaside türünde oldukça başarılı olmuştur.
• Eğlence, aşk, tabiat ve tarih temalı şiirler yazmıştır.
• İran şiirinin öz ve şekil özelliklerini Türkçe olarak kaleme aldığı şiirlerinde uygulamaya çalışmıştır.
• Geniş bir kültüre sahip olan Ahmedi, şark mitolojisi hakkında da derin bilgiye sahiptir.
• Türkçeyi iyi kullanan şiir tekniğine hakim kudretklli bir şairdir.
• Canlı betimlemeler ve renkli anlatımı ile ün kazanmış olan Ahmedi'nin şiirlerinde güzellik ön plandadır.
• Eserlerinde ağırlıklı olarak din dışı konuları işlemiştir.
• Tarih, sözlük, tıp gibi değişik dallarda da eserler vermiştir.
• En önemli ve kendisine büyük ün kazandıran eseri "İskerdername"dir. Yine "Cemşid-i Hurşit" diğer önemli bir eseridir.