Cümlenin Ögeleri Nasıl Bulunur? Metinden Örnekler

Bu yazımızda "Cümlenin ögeleri nasıl bulunur, bunun püf noktaları nelerdir, yükleme sorulacak hangi sorular hangi ögeleri verir?" sorularının cevaplarını bol örnekle açıklamaya çalıştık.


Cümlenin ögelerini doğru  bulmak için kelime gruplarını çok iyi bilmek ve yükleme hangi soruların hangi ögeyi verdiğini iyi bilmek gerekiyor. Lütfen aşağıdaki tabloyu dikkatlice inceleyin, yükleme hangi soruların sorulduğunu iyice kavrayın... edebiyatfatihi.net

CÜMLENİN ÖGELERİNİ BULMAK İÇİN SORULACAK SORULAR

ÖGE ADI	YÜKLEME SORULACAK SORULAR
ÖZNE	KİM? NE?
BELİRTİLİ NESNE	KİMİ? NEYİ? NEREYİ?
BELİRTİSİZ NESNE	Özneyi bulduktan sonra “NE?”
DOLAYLI TÜMLEÇ (YER TAMLAYICISI)	NEYE? NEYDE? NEYDEN? KİME? KİMDE? KİMDEN? NEREYE? NEREDE? NEREDEN?
ZARF TÜMLECİ	NASIL? NİÇİN? NE DİYE? NİYE?  NE ZAMAN? NE KADAR?
EDAT TÜMLECİ	NE İLE? KİM İLE? www.edebiyatfatihi.net

Cümlenin Ögeleri Bulunurken Dikkat Edilecekler:

1) Bir cümlenin ögesi bulunurken önce YÜKLEM, sonra ÖZNE bulunur. 

Örnek: "Ben Gönen'de doğdum. "
doğdum: yüklem
ben: özne

2) Yüklem her zaman tek kelimeden oluşmayabilir, kelime grubundan da oluşabilir. Buna çok dikkat etmeliyiz, yüklemi yanlış bulmak bütün ögeleri yanlış bulmak demektir. Unutmayın  gömleğin ilk düğmesi yanlış iliklenirse diğerleri yanlış gider. Aşağıdaki örnekleri iyi inceleyin...

Elindeki kitap bir macera kitabıydı (bir macera kitabıydı (yüklem isim tamlamasıdır)
Ülkemiz cennet gibidir. (cennet gibidir: edat grubu yüklem olmuş)
Bu ev, tek katlı eski bir köy eviydi. (yüklem sıfat tamlaması)
O sabah güneş pırıl pırıldı. (yüklem ikileme, ek eylem alarak yüklem olmuş)
Bu kez baltayı taşa vurdu. (yüklem deyimdir)

www.edebiyatfatihi.net

3. DİKKAT:  Bazı cümlelerde yüklem olmayabilir. Böyle cümlelere eksiltili (kesik) cümle denir.
Ancak yüklemin ne olduğu verilen kelimelerden anlaşılıyor olması gerekir.

 "Karşımızda harika bir manzara... Küçük ve ama çok güzel bir göl...

cümlelerinde yüklem yoktur. Üç noktalar yüklemin eksik olduğunu gösterir. Böyle cümlelerin ögeleri bulunurken bunlara kendimiz uygun bir yüklem koyuyoruz.

 "Karşımızda harika bir manzara (vardı)  Küçük ve ama çok güzel bir göl (gözüküyordu)

Vardı: yüklem

harika bir manzara: özne

karşımızda: dolaylı tümleç

4) Ögelerini bulmamız istenen cümle devrik ise onu kurallı cümle haline getirmeliyiz.

Örnek:

Düştü gözlerimden iki damla yaş. (Yüklem sonda olmadığı için devrik cümle)
Şimdi bu cümleyi kurallı hale getirelim ve sonra ögelerini bulalım:

Gözlerimden iki damla yaş düştü. (Kurallı cümle)
düştü: yüklem
iki damla yaş: özne
gözlerimden: dolaylı tümleç

Erkenden uyandım o sabah. (devrik cümle)
O sabah erkenden uyandım. (kurallı cümle)

Uyandım: yüklem
ben: gizli özne
O sabah: zarf tümleci
erkenden: zarf tümleci

Razı olma hiçbir sessizliğe (devrik cümle)
Hiçbir sessizliğe razı olma (kurallı cümle)
 razı olma: yüklem
(sen): gizli özne
hiçbir sessizliğe: dolaylı tümleç


5. Cümlede öge görevi üstlenmeyen ancak cümlenin anlamına katkıda bulunan ögeler vardır. Bunlara cümle dışı unsur denir. Cümle dışı unsurlar bağlaçlar, ünlemler, hitaplar ve arasözlerdir. Unutmayın bunlar tek başına cümlenin ögesi olarak incelenmez. 

Örnekler:

Yağdır Mevla'm su.

yağdır: yüklem

Sen: Özne (yağdırması gereken kim? "Sen" Lütfen dikkat yüklem emir kipinde...

su: belirtisiz nesne

Mevla'm: cümle dışı unsur( hitap sözcüğü cümle dışı ögedir)

Heey, bana bakın!

bakın: yüklem

siz: gizli özne

bana: dolaylı tümleç
hey: cümle dışı unsur

Yaşadığım şehri -Ankara’yı- seviyorum.

seviyorum: yüklem

(ben) gizli özne

yaşadığım şehri: belirtili nesne

Ankara'yı: cümle dışı unsur (arasöz)

6.  Ögelerini bulmamız cümle sıralı veya bağlı cümle olabilir, yani birden fazla yüklem virgül veya bağlaçla bağlanmış olabilir. Bu cümlenin ögelerinden bazıları  ortak olabilir ve ya birbirinden bağımsız da olabilir.  Bu cümleleri ayrı ayrı inceliyoruz.

Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır. (Sıralı cümledir, iki yüklemi var)

1.cümle: 
baktırır: yüklem
mart: özne
kapıdan: dolaylı tümleç

2.cümle: 
yaktırır: yüklem
Mart: özne (özne ortaktır)
kazma kürek: belirtisiz nesne


7. İsmin “-e, -de, -den” hâl eklerini alan her sözcük cümlede dolaylı tümleç görevinde bulunmaz. Bu ekleri alan sözcükler, cümlede zaman veya du­rum bildirirse, zarf tümleci olur.

Cumhuriyet 1923'te ilan edildi.

ilan edildi: yüklem
cumhuriyet: özne
1923'te: zarf tümleci (ne zaman sorusunun cevabıdır.)


Sokakta düğün vardı. 

vardı: yüklem
düğün:özne
sokakta: dolaylı tümleç

Saatlerce ayakta bekledi

bekledi: yüklem
o: gizli özne
saatlerce: zarf tümleci
ayakta: zarf tümleci

Konuyu ögelerine ayırdığımız aşağıdaki cümle örnekleriyle pekiştirin...

CÜMLENİN ÖGELERİ ÖRNEKLER...

www.edebiyatfatihi.net ÖZGÜN VE KALİTELİ

ÖRNEK-1

"Ben Gönen'de doğdum. "

Ben: özne

Gönen'de: dolaylı Tümleç

doğdum: yüklem

ÖRNEK-2

"Yirmi yıldan beri görmediğim bu kasaba hayalimde artık seraplaştı."

seraplaştı: yüklem

yirmi yıldan beri görmediğim bu kasaba: özne

hayalimde: dolaylı tümleç

artık: zarf tümleci

ÖRNEK-3

 "Birçok yerleri unutulan eski, uzak bir rüya gibi oldu." 

oldu: yüklem

birçok yerleri: özne

unutulan eski, uzak bir rüya gibi: zarf tümleci

ÖRNEK-4

"O zaman genç bir yüzbaşı olan babamla her vakit önünden geçtiğimiz Çarşı Camii'ni, karşısındaki küçük, harap şadırvanı, içinde binlerce kereste tomruğu yüzen nehirciği, bazı yıkanmaya gittiğimiz sıcak sulu hamamın derin havuzunu şimdi hatırlamaya çalışıyorum. "

çalışıyorum: yüklem:

(ben): gizli özne

O zaman genç bir yüzbaşı olan babamla her vakit önünden geçtiğimiz Çarşı Camii'ni, karşısındaki küçük, harap şadırvanı, içinde binlerce kereste tomruğu yüzen nehirciği, bazı yıkanmaya gittiğimiz sıcak sulu hamamın derin havuzunu hatırlamaya: dolaylı tümleç

şimdi: zarf tümleci

ÖRNEK-5 

"Fakat beyaz bir nisyan dumanı önüme yığılır."

yığılır: yüklem

beyaz bir nisyan dumanı: özne

önüme: dolaylı tümleç
fakat: cümle dışı unsur

ÖRNEK-6

 "Renkleri siler, şekilleri kaybeder..." 

siler: yüklem

renkleri: belirtili nesne

kaybeder: yüklem

şekilleri: belirtili nesne

ÖRNEK-7

"Geçen gün, Amerika Tiyatrosu önünde saatlerce seyredilip ibret alınacak bir vakaya rastladım."
rastladım: yüklem

(ben) gizli özne

geçen gün: zarf tümleci

Amerika Tiyatrosu önünde: dolaylı tümleç

saatlerce seyredilip ibret alınacak bir vakaya: dolaylı tümleç

ÖRNEK-8

"Odası her zaman derli tolu durmalı insanın..."

Cümleyi önce kurallı yapalım:

"İnsanın odası her zaman derli toplu durmalı."

durmalı: yüklem

insanın odası: özne

her zaman: zarf tümleci

derli toplu: zarf tümleci

ÖRNEK-9

"Ey oğul, kimsenin ahını alma!"

ahını alma: yüklem

sen: (gizli özne)

kimsenin ahını: belirtili nesne

ey oğul: cümle dışı unsur

ÖRNEK-10

"Ömrümüz bir film gibi geçip gidiyorken sevdiklerimizi neden  üzüyoruz?"

üzüyoruz: yüklem

(biz): gizli özne

sevdiklerimizi: belirtili nesne

ömrümüz bir film gibi geçiyorken: zarf tümleci

neden: zarf tümleci

Özgün örnekler devam edecek... www.edebiyatfatihi.net