Örneklerle Tanzimat Romanlarındaki Zaman ve Mekanın Destan ve Mesnevilerle Karşılaştırılması

Zaman ve mekânlarla destan ve mesnevilerdeki zaman ve mekânları karşılaştırma

Türler arasındaki mekan ve zaman farklılıklarından önce benzerliklere bakalım:

Romandaki zaman ve mekan destan ve mesnevilerdeki gibi yapıyı oluşturan bir unsurdur ve olayların yaşandığı yeri ve zamanı gösterir. Yani zaman ve mekan, anlatmaya bağlı metinlerde metnin yapısını oluşturan unsurlardandır.

Farklılıkları: 

Destan ve mesnevilerde mekanlar hayali ve olağanüstü özelliklere sahip mekanlar varken Tanzimat romanlarında   gerçekçi ve betimlenmiş mekanlar  söz konusudur.  Örneğin Tanzimat romanlarında mekan birkaç istisna dışında "Beyoğlu" ve "Çamlıca"dır. İntibah romanında o zamanların önemli eğlence merkezi Çamlıca'nın uzun bir betimlemesi yapılır.

Zaman unsuru destanlarda, halk hikayelerinde ve mesnevilerde belirsiz zaman ifadeleriyle anlatılır.
Örneğin Oğuz Kağan Destanında zaman olarak “bu çağ” kavramı geçmektedir. Belli bir tarih ve dönem adı geçmemektedir. Sadece zamanı ifade eden "sabah olunca, sabah, biraz sonra gibi zaman "ifade eden kavramlar geçmektedir. Ayrıca bu destandaki  olaylar ve zaman çok hızlı geçmektedir. Zamanın hızlı geçmesi destanların önemli özelliklerinden biridir.

Cemşid ü Hurşit  adlı mesnevide de "sabah, akşam uyandığında, yüzü rüyasında görünce, Kayser'ın Sarayı'na gelince" gibi sınırlı zaman kavramını ifade eden sözlere yer verilmiştir. Tanzimat döneminin önemli romanı Sergüzeşt'te dolaylı zaman ifadeleri kronolojik bir sırayla anlatılırken Ahmet Mithat Efendinin Felatun Bey'le Rakım Efendi romanında  zaman kavramı belirtilmemiş, olayların gerçekleştiği ve kişilerin bulunduğu zaman tam olarak verilmemiş olsa da bu kavramın okuyucunun kendisi tarafından anlaşılması sağlanmaya çalışılmıştır.  Felatun Bey ile Rakım Efendi adlı romanda anlatılanlardan hareketle olayların  XIX. yy.’ın sonları ve XX. yy.’ın başlarında geçtiği anlaşılmaktadır. edebiyatfatihi.net inceledi