Açık ve Örtük İleti Nedir? Örnekleri

Bloğumuzun Facebook sayfasına  bir takipçimiz "açık ve örtük ileti" hakkında bilgi verir misiniz?" şeklinde bir mesaj atmış. Biz de bu yazımızda açık ve örtük ileti hakkında bilgi verip konuyu örneklendirme çalışacağız.

Örtük İleti Nedir? 

Örtük İleti: İzleyicinin, dinleyicinin veya okurun  dikkatinden kaçan, dolaylı yoldan gönderilen iletilerdir. Açık iletinin altında gizlidir.

Yazınsal (edebi-sanatsal) metinlerde ileti, önerme biçiminde daha doğrusu kesin bir yargıya dönüştürülerek verilmez. Metnin dokusuna sindirilir. Bu bağlamda yazınsal metnin iletisi örtük iletidir.

Estetik bütünlüğü gereği yazınsal (edebi)  metinler tek anlamlı olamaz. Bu nedenle iletisi, söylemek istediği şey de örtüktür, okur kendi çıkarsamalarını, satır aralarından (ya da dizelerden), söylenmeden geçilen, ancak kasdetilen şeyleri bulmakla yükümlüdür.

Örtülü anlatımda amaç  sözü daha güzel söylemektir. Örtük ileti sanat metinlerinde sıkça görülür. Özellikle şiirlerde çağrışıma açık, okuyanların farklı anlam ve yorumlamalarda bulunduğu örtük iletiler vardır. 

ÖRTÜK İLETİ ÖRNEĞİ

Örtük iletiye en güzel örneklerden biri sanırım Ahmet Haşim'in Merdiven şiiri örnek verilebilir. “Merdiven”  adlı şiirde ölüm teması işlenmesine rağmen, ölümle ilgili bir tek sözcük bile kullanılmamıştır.

Merdiven (insanın sürekli sona doğru yaklaştığı hayat yolu), kızıl akşam (yaşamın son an­ları), lisân-ı hafî (ölümün yaklaştığının gizli belirtileri)…

“Merdiven” şiirinde baştan sona kadar (hemen hemen bütün sözcüklerde) imge değeri var­dır. Şiirdeki sözcükler, gerçek anlamı dışında başka kavramları çağrıştıracak biçimde kul­lanılmıştır. Bu şiirde iletiler açık değil örtüktür bundan dolayı.

Haşim, şiirinde duyguların açıkça belirtilmediğini, bir takım sembollerle Hâşim’in gizli bir duyguyu ifadeye çalıştığını gözlemliyoruz. Bu yaklaşım, O’nun sembolik sanatın türlü yorumlara yol açan niteliğine bağlı kaldığı görüşünü de doğrular mahiyettedir.

MERDİVEN
Ağır, ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak…

Sular sarardı… Yüzün perde perde solmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…

Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller,
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller…
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer?

Bu bir lisân-ı hafîdir ki ruha dolmakta,
Kızıl havaları seyret ki akşam olmakta…
Ahmet Haşim

Açık İleti Nedir?

Açık İleti: İletide doğrudan anlaşılan ve berrak olan anlamdır.


Başka bir ifadeyle tek bir yargıyı açıkça ifade eden iletidir. Açık anlatımda birden çok yorum çıkmaz, herkes aynı şeyi anlar.

Açık iletiler daha çok öğretici metin türlerinde görülür. Öğretici metinlerin yazılış amacı bilgi ve haber vermek, ikna etmek, kanıları değiştirmek, uyarmak, düşündürmek, yönlendirmek, tanıtmak olduğun bu tür metinlerde açık ve sade bir anlatım kullanılır. Kelimelerin yan ve mecaz anlamlarına yer verilmez.
Bu metinlerle sağlanan iletişimin amacı bilinmeyeni açıklamak; herhangi bir yer ve olay hakkında bilgi vermek; bir düşünceyi, duyguyu kanaati bildirmektir.


AÇIK İLETİ ÖRNEKLERİ:

İnsanların çoğu kaybetmekten korktuğu için, sevmekten korkuyor. Sevilmekten korkuyor, kendisini sevilmeye lâyık görmediği için. Düşünmekten korkuyor sorumluluk getireceği için. Konuşmaktan korkuyor, eleştirilmekten korktuğu için. Duygularını ifade etmekten korkuyor, reddedilmekten korktuğu için. Yaşlanmaktan korkuyor, gençliğin kıymetini bilmediği için. Unutulmaktan korkuyor, dünyaya iyi bir şey vermediği için. Ve ölmekten korkuyor aslında yaşamayı bilmediği için.

SHAKESPEARE

Yukarıdaki metinde insanların korkma nedenleri açıklanmıştır. Dolayısıyla bu metinin yazılış amacı bir konuyu açıklamaktır. Metinde kelimeler ilk anlamlarıyla kullanıldığı için her okuyucu bu metinden aynı anlamı çıkarmaktadır.

AÇIK İLETİ ÖRNEĞİ-2
Tabiat ile hayat, insanoğlunun şekil vererek güzel ve faydalı eserler vücuda getirebileceği muazzam bir malzeme deposudur. Resim mi yapmak istiyorsunuz? Dünyada renkten ve boyadan çok ne var? Hakiki bir ressam konu bakımından da bir sıkıntı çekmez. Bütün tabiat ve hayat işlenecek konu ile doludur. Mühim olan, herhangi bir konu etrafında bir renk kompozisyonu vücuda getirmektir.

Mehmet Kaplan'a ait olan ikinci metin okuyucuyu aydınlatmak amacıyla yazılmıştır.