TÜRK HALK ŞİİRİ DERS NOTLARI, ÖZETİ, KISACA

TÜRK HALK ŞİİRİ DERS NOTLARI, ÖZETİ, KISACA

TÜRK HALK ŞİİRİ

Halk edebiyatı, ortaya konan ürünlerin gösterdiği biçim ve içerik özelliklerine göre üç bölüme ayrılır:


A) ÂŞIK EDEBİYATI
B) ANONİM HALK EDEBİYATI
C) TEKKE ve TASAVVUF EDEBİYATI


A) ÂŞIK TARZI TÜRK HALK EDEBİYATI

* İslamiyet’ten önce başlamıştır.
* Eskiden kam, baksı adı verilen ozonlara bu dönemde aşık adı verilmiştir.
* Âşıklar şiirlerini bağlama adı verilen sazlarla köy köy dolaşıp söylemiştir.
* Hece ölçüsü kullanılmıştır.
* Dili sadedir.
* Nazım birimi dörtlüktür, yarım kafiye kullanılmıştır.
* Son dörtlükte şairin mahlası(adı) kullanılır.
* Şairler şiirlerini CÖNK adı verilen defterde toplarlardı.
* Aşk, ölüm, gurbet, ayrılık konuları sıklıkla ilenmiştir.
* Coşkulu, lirik bir söylenişi vardır.
* Koşma, mani, Türkü, semai, varsağı destan gibi biçimleri mevcuttur.
* 17. yüzyıldan sonra divan edebiyatından etkilenmeye başlamıştır.
 

AŞIK TARZI HALK ŞİİR BİÇİMLERİ

Edebiyatfatihi	n.birimi	n.birimi sayısı	Uyak düzeni	tema
koşma	dörtlük	3-5	abab cccb dddb cccb ... veya; aaab cccb dddb.	Aşk ve doğa konularının yanı sıra, ayrılık, özlem, yalnızlık, gurbet, sıla, ölüm gibi temaları işler.
semai	dörtlük	3-6	abab cccb dddb cccb ... veya; aaab cccb dddb.	Genellikle aşk ve doğa konusu işlenir. (koşmayla aynı)
varsağı	dörtlük	3-5	abab / cccb / dddb...)	Aşk ve doğa konularının yanı sıra, ayrılık, özlem, yalnızlık, gurbet, sıla, ölüm gibi temaları işler.
Destan	dörtlük	Halk şiirinin en uzun nazım biçimi.100 dörtlüğe kadar olanları vardır.	(koşmayla aynı) abab cccb dddb cccb ... veya; aaab cccb dddb.	Savaş, deprem,yangın,salgın hastalık,eşkıya ve ünlü kişilerin serüvenleri gibi sosyal olaylar edebiyatfatihi.net

Aşık edebiyatı nazım biçimleri ölçü (semai 8’li hece ölçüsüyle yazılmasıyla koşmadan ayrılır) ezgi, söyleyiş(varsağıda yiğitçe/mertçe söyleyiş) dörtlük sayısı (destan),tema (destanda) gibi özellikler yönüyle birbirinden ayrılır.

B) ANONİM TÜRK HALK EDEBİYATI

b) Anonim Halk Edebiyatı: 

* Belli bir sahibi yoktur. Halkın ortak malı olan ürünlerden oluşur.
* Dili sade, akıcı bir halk Türkçesidir.
* Şiirlerde hece ölçüsünün 7’li, 8’li, 11’li kalıpları ağırlıklı olarak kullanılır.
* Şiirlerinin nazım birimi dörtlüktür.
* En çok yarım kafiye kullanılmıştır.. Bazı manilerde cinaslı kafiye görülür.
* Ölüm, aşk, tabiat sevgisi, ayrılık acısı, özlem, yiğitlik, toplumsal aksaklıklar gibi konular işlenir.
* Sözlü geleneğe dayanır.

Kullanılan Nazım Biçimleri:
Türkü
• Kendine özgü bir ezgi ile söylenen nazım biçimidir.
• Genellikle anonimdir,yazarı bilinenleri de zamanla halka mal olmuştur.
• Aşk,tabiat,ayrılık,hasret,gurbet,sevgi,güzellik gibi konular işlenir
• Türküler 8’li(4+4) veya 11’li(4+4+3) hece ölçüsüyle söylenir..
• Türküler iki bölümden oluşur.
1-Bent:Türkünün asıl sözlerinin bulunduğu bölümdür.
2-Kavuştak:Her bendin sonunda tekrarlanan bölümdür. Nakarat ya da bağlama adı da verilir.
Mani 
• Hecenin 7’li kalıbıyla söylenirler.
• Bir dörtlükten oluşur.
• Uyak düzeni aaxa şeklindedir.
• İlk iki dize doldurmadır. Asıl konu son iki dizededir.
• Konu sınırlaması yoktur.
• Düz mani,kesik mani,yedekli mani v ecinaslı mani gibi türleri vardır.
Ninni
* Annelerin çocukları uyutmak için belli bir ezgiyle söylediği sözlü edebiyat ürünleridir.
* 7’li,8’li ve 9’lu hece ölçüsüyle söylenir.
* Genellikle dörtlüklerden oluşur.

) Dinî Tasavvufî Halk Edebiyatı (Tekke Edebiyatı) : 

* Hece ölçüsü ağırlıklıdır,az da olsa aruz ölçüsü kullanılmıştır.

* Yarım uyak ve redif sık kullanılmıştır.

* Tasavvuf terimlerinin dışında dil,halkın anlayabileceği nitelikte ve sadedir.

* Saz eşliğinde söylenenler de vardır.

* Allah sevgisi,nefsin öldürülmesi,insan sevgisi,ölüm,Allah’a varış yolları,tasavvuf ilkeleri temel konularıdır.

* Coşkuludur,genellikle didaktik şiirlerden oluşur.

* Nazım birimi dörtlüktür ancak beyitle oluşturulmuş türler de vardır.

Kullanılan Nazım Türleri:

İlahi

* Tekke edebiyatının ana nazım türüdür.

* 8’li hece ölçüsüyle söylenir, 7 ve 11’li de olabilir.

* Fanilik,Allah sevgisi,nefsin öldürülmesi temel konusudur.

* Bu türün en büyük ustası Yunus Emre’dir

Nefes

* 8’li hece ölçüsüyle söylenir.

*İlahilerin konularının Bektaşilerce söylenmesi sonucu ortaya çıkmış türdür.

Deme ( Deyiş )* 8’li hece ölçüsüyle söylenir

* Saz eşliğinde kendine özgü bir makamla söylenir.

Nutuk 

Tekke Edebiyatı’nda Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren müritleri bilgilendirmek tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek amacıyla söylenen didaktik şiirlerdir.

Devriye

Evrendeki canlı cansız her şey Allah’tan gelmiştir, yine Allah’a döne¬cektir. Bu felsefeyi yansıtan şiirlere Tekke edebiyatında devriye denilmiştir. 

Şathiye 

*Dini ve tasavvufi halk şiirinde genel olarak mizahi manzumelere şathiye adı verilir.

*İnançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir. * Görünüşte saçma sanılan bu sözlerin, yorumlandığında tasavvufla ilgili türlü kavramlara değindiği anlaşılır.

* Bu tür şiirlere genellikle Bektaşi şairlerinde rastlanır.

* Bu türün en tanınmış şairi Kaygusuz Abdal’dır.

Not:Yukarıdaki türler koşma nazım biçimiyle yazıldığı için birer nazım biçimi değil birer nazım türüdür.