Deneme türünün Türk ve dünya edebiyatında tarihsel gelişimini, önemli deneme yazarla­rını ve onların eserlerini araştırınız.

TÜRK VE DÜNYA  EDEBİYATINDA “DENEME” TÜRÜ
Klasik Türk edebiyatında münşeat mecmualarındaki yazılar ve Kâtip Çelebi gibi yazarlar bir tarafa bırakılırsa modern anlamda deneme türü, gazete ile birlikte ortaya çıkmaya başlamıştır. İlk özel gazete Tercümân-ı Ahvâl'in yayın hayatına başlamasından itibaren gazetelerde çıkan değişik yazılar, zamanla ayrı bir tür olan deneme için dil, anlatım ve yaklaşım bakımından zemin oluşturmuşlardır. Tanzimat'tan itibaren bir süre gazete ve dergilerde "musahabe" üst başlığı altında deneme benzeri yazılar kaleme alınmıştır.

Türk edebiyatında deneme türünde pek çok ürün verilmiştir. Bu tür içine koyabileceğimiz ürünler, genellikle değişik zamanlarda, çeşitli gazete ve dergilerde yayımlanmış yazıların bir araya getirilip kitaplaşmış şekilleridir. Bu eserlerde yer alan yazıların bir kısmı, inceleme,eleştiri yazısı olarak da görü­lebilir. Bunun yanında bir kitapta yer alan yazıların bir kısmıedebiyat, bir kısmı tarih, bir kısmı felsefe, bir kısmı başka konularda olabilmektedir. O bakımdan deneme türü için çok kesin sınıflandırma ve sınırlandırmalar yapılamamaktadır.

Türk edebiyatında ilk deneme kitapları arasında Ahmet Haşim'in Bize Göre, Gurebâhâne-i Laklakân; Mahmut Sadık'ın Takvimden Yapraklar; Refik Halit Karay'ın Bir Avuç Saçma, Bir İçim Su, İlk Adım, Üç Nesil Üç Hayat, Makyajlı Kadın, Tanrıya Şikâyet; Falih Rıfkı Atay'ınEski Saat, Niçin Kurtulmak, Çile, İnanç, Pazar Konuşmaları, Kurtuluş, Bayrak gibi ki­taplarını saymak mümkündür.

Türk edebiyatında deneme türü, genellikle şair, romancı ya da hikayeci kimliği öne çıkan sanatçı­lar tarafından ortaya konan ürünlerden oluşmaktadır. Birinci derecedeki vasfı 'denemeci' olan yazar sayısı oldukça azdır. Ahmet Rasim, Nurullah Ataç, Sabahattin Eyüboğlu, Suut Kemal Yet­kin, Mehmet Kaplan, Nurettin Topçu, Salah Birsel, Vedat Günyol, Enis Batur,Cemil Meriç, Mehmet Salihoğlu, Uğur Kökden, Ahmet Turan Alkan bunlardan birkaçıdır.

Dünya edebiyatında, denemenin öncülüğünü Fransız yazar Montaigne yapmıştır.
Onun Kalem Denemeleri ya da Denemeler adlı eseri, bu türün ilk örneği olarak kabul edilmektedir. Montaigne'in denemeleri kilisenin yanlış bir uygulamayla belirli sınır­lar içinde izin verdiği düşünce, bilgi, sanat üretimi anlayışına karşı bir tepki hareketi olarak doğmuştur. Onun denemeleri, herhangi bir dine, kitaba, kanuna, toplum kurallarına, geleneğe bağlı olmayan serbest düşünce egzersizleridir. Montaigne, insan iradesinin acizliğinden yola çıkarak kötümser bir dünya görüşünü yansıtmıştır.

İngiliz yazar Francis Bacon (Frensis Beykın) 1597'de denemelerini Essays (Esseys) “Tokluk veren değil de daha çok tat veren tuz taneleri” olarak tanımlamıştır. O, farklı olmayan başlıklar seçmesine rağmen kıskançlık, zenginlik, diyalog, nesne ve durum değişiklikleri gibi kısa, öz, öğretici ve daha ciddî konula­ra eğilmiştir. Denemeler adlı kitabında daha çok felsefî düşüncelerini ortaya koymaktadır. Montaigne, genelde binlerce kelime ile deneme yazarken Bacon, birkaç yüz kelime ile metinlerini kurar.

Nicholas Breton (Nikolas Bretın), denemelerini The Fantasticks adıyla yayımlamış­tır. Bu; mevsimlere, günlere ve saatlere göre bir takvim biçiminde düzenlenmiş bir çeşit gözleme daya­lı koleksiyon gibi bir çalışmadır. Andre Gide (Andre Cid), Denemeler adlı eserinde özgün düşüncelerini bazen mektup biçiminde bazen belli başlı şair ve yazarlar dolayısıyla, onlara de­ğinerek ortaya koyar. İngiliz yazar Thomas Stearns Eliot (Störns Elyıt), Denemeler'ini genellikle edebiyat, şair ve yazarlar üzerine kurmuştur. Varoluşçu yazar Albert Camus (Albert Kamıs), Denemeler'inde çağdaş ve evrensel sorunları kendine özgü yorumlarıyla ortaya koymaktadır.

DİĞER DENEME YAZARLARI
ALMAN : Rabener, Sturz, Lessing, Wieland, Herder, Lichtenberg, Schiller, Goethe, Möser, Kleist, Schlegel Kardeşler, Novalis, Tieck, Hermann Bahr, Wilhelm Bölsche, Gottfried Benn, Albrecht Goes.

FRANSIZ : Voltaire, Julien Benda, Paul Claudel, Paul Valery, Simone de Beauvoir, Julien Benda, Maurice Blanchot.

İNGİLİZ : Hilaire Belloc, William Hazlitt, Charles Lamb, Charles Morgan, Joseph Addison, Bertrand Russel, D. Herbert Lawrence, Aldoux Huxley, Charles Morgan.

AMERİKAN : Ralph Waldo Emerson.

İSPANYOL : Jose Ortega Y. Gasset, Miguel De Unamuno.


Yazıya Tepkini Göster!

Bir Yorum Yaz

YORUM YAPARAK SORU SORABİLİR veya KATKIDA BULUNABİLİRSİNİZ...

1) Yaptığınız yorum biz onayladıktan sonra görülecektir.
2) Yazım kurallarına mümkün olduğunca dikkat ediniz.
3) Kullandığınız üslubun kişiliğinizi yansıttığını unutmayınız.
4)Yorumunuza gelecek cevabı takip etmek beni bilgilendir kutucuğunu işaretleyebilirsiniz.

Daha yeni Daha eski

Reklam

Reklamlar