Açıklayıcı anlatım özellikleri maddeler halinde ve örnek metinler

Açıklayıcı anlatım nedir? Açıklayıcı anlatım özellikleri
Doğrudan bilgi aktarmaya yönelik anlatım biçimidir.
Açıklayıcı anlatımın özellikleri MADDELER HALİNDE

• Amacı bir konuda bilgi vermek dinleyenleri veya okuyanları o konuda aydınlatmaktır.
• Anlatım nesneldir.
• Tanımlamalardan karşılaştırmalardan benzetmelerden ve örneklemelerden yararlanılarak konu somutlaştırılır.
• Ele alınan konunun ne olduğu ayrıntılarıyla netlik kazanır.
• Bilgi vermeyi aydınlatmayı öğretmeyi amaçlayan her tür yazıda kullanılan bir anlatım türüdür.
• Ansiklopedilerde ders kitaplarında düşünce yazılarında bilimsel eserlerde kullanılır. Bu eserlerden alınmış paragraflarda açıklayıcı anlatım kullanılmış olur.

Açıklayıcı anlatım metotları
Sınıflandırma: Bu metoda göre, işlenilecek konu çözümlenerek bölümlere ayrıldıktan sonra, ko­nu özelliği de göz önüne alınarak sıralanır; düşünceler belli bir noktadan yürüyerek ilerler. Örneğin; mektup ile ilgili bir yazıda malzeme: iş mektupları, özel mektuplar, resmi mektuplar olmak üzere üç sı­nıfa ayrılabilir.


Zaman ve mekân: Açıklayıcı anlatımda düşünceler bu iki özelliğe göre de ilerletilir. Malzemenin za­mana göre sıralanması en çok biyografi, otobiyografi ve tarihle ilgili yazılarda görülür. Mekâna göre sı­ralanışta ise açıklama; coğrafi yerler veya çeşitli yerler göz önüne alınarak geliştirilir.


Çözümleme ve karşılaştırma: Düşüncelerin anlatılması için iki metot bir arada kullanılır. Çözümleme metodun­da düşünceler, ona benzeyen veya onunla paralel özelliği bulunan başka düşünceler yoluyla; karşılaştır­ma metodunda ise o ifadenin karşıtı düşünce ve konular ona benzemeyen ifadeler yoluyla anlatılır. Bu metot, düşünceye açıklık kazandırır.


Resim, plan, harita: Bir konu hakkında bilgi verirken, bir konuyu tarif ederken gözün yardımından da faydalanabiliriz. Özelliğine göre bazen bir resim, bir plan ya da bir harita, konuyu sayfalarca yazıdan da­ha iyi açıklayabilir. Örneğin; bir makinenin nasıl işlediği, gözün nasıl gördüğü, herhangi bir maddenin nasıl elde edildiği vb. fen bilimleri ile ilgili konular ya da bir nazım şekli, bir şehre ait bölüm, bu metot­larla daha açık ve ilgi çekici olarak açıklanmış olur.

Açıklayıcı öyküleme ve betimleme: Bu metot; bir bilgiyi öğretir veya haber verirken açıklama kadar okuyanların ilgi­sini de artırır. Bu tur yazılarda bir bilginin nasıl meydana geldiği ve gördüğü iş öykülenir. Fen bilimleri ile ilgili dergilerde araştırmaların nasıl yapıldığının betimlendiğini, tecrübe ve kazanımların fotoğraflar ara­cılığıyla anlatıldığını görürüz.

Tekrar: Bir bilginin öğretilmesi, bir fikrin doğrudan doğruya anlatılması için kullanılan bir metottur. Bu metoda göre; aynı fikir başka başka ifadelerle, değişik tarzda tekrarlanır.

AÇIKLAYICI ANLATIM ÖRNEK METİNLERİ
Örnek:

 Memduh Şevket Esendal öykülerini sade ve temiz bir Türkçeyle yazmış,öykücülükte Çehov tarzını benimsemiştir. Onun öykülerini okuyanlar eserin içinde kendilerini,çevrelerini ve hayatta karşılaştıkları kişileri bulur gibi olurlar.Esendal,günlük hayatı iyimser bir hava içinde verir. Öykülerindeki olaylar son derece basittir.

Örnek:

 MÖ. VI. yüzyılda başlayıp yüzyılımızın başına dek etkisini yoğun biçimde sürdüren türler arasında tiyatro, felsefe ve tarih vardır. İlkçağ tiyatrosu tragedya ve komedya diye ikiye ayrılır. Tragedya, bağbozumu tanrısı Dionysos adına düzenlenen törenlerden doğmuştur. Tragedyanın amacı, seyircide korku ve acıma duygusu uyandırmaktır. Bu da gerilimlerle sağlanır. Oyunun sonunda ise her şey çözüme kavuşur. Bu parçada tiyatro, tarih ve felsefenin ortaya çıkışı, tragedyanın hemen bütün özellikleri bilgilendirmeye yönelik, açıklayıcı bir yöntemle, anlatılmıştır.

Örnek: 

Herkes her şey olamaz. Nasıl iyi asker olmak için disiplin, iyi öğretmen olmak için bilgi, iyi tüccar olmak için para yeterli değilse, nasıl bütün mesleklerin, kendilerine göre biraz doğuştan gelme, çoğu da sonradan öğrenilen incelikleri varsa politikacıların da rastgele, herkesin beceremeyeceği yönleri vardır. Bunları becerebilen kimseler, on binlerce kişinin karşısına çıkıp nutuk söyleyebiliyor, binlerce kişinin elini sıkabiliyor, çömelip ayran içebiliyor… Bu parçada politikacıda bulunan ve bulunması gereken özellikler açıklanmıştır.