Tiyatro tekniğinin tercüme yoluyla nasıl geliştiği hakkındaki bilgi

Reklamlar

Tiyatro tekniğinin tercüme yoluyla nasıl geliştiği hakkındaki araştırma sonuçları

Tanzimat döneminde, Batı etkisiyle gelişen türlerden ilki tiyatrodur. Döne-min aydınının, eserlerinde mesaj verme kaygısını en iyi yansıtabildikleri türolarak gördüğü tiyatro eserleri, sahnede sergilenebilir olması, taşıdıkları mesajı sadece okur-yazar kitleye değil tüm izleyicilere iletebilmesi açısından döne-min edebiyatçıları ve aydınları tarafından özellikle dikkate alınmış ve dönemin yazarları tiyatronun sahnelenme hususiyetini kullanarak, düşüncelerini halkın tümüne ulaştırmayı hedeflemişlerdir. XIX. yüzyılda tiyatronun tür olarak gelişmesine baktığımızda, öncelikle yabancı grupların gelip oyunlarını sergiledikle-rini, daha sonra Osmanlı tebasından (özellikle Ermenilerden) müteşekkil grupların oyunlarını sahneye koyduklarını görmekteyiz. Osmanlı tiyatrosu tarihi araştırmalarının önde gelen isimlerinden olan, Niyazı Akı ve Metin And’ın eserlerinden takip edilebilen bu gelişmede, tercüme veya adapte tiyatro eserlerinin önemli roller üstlendiği görülmektedir.Osmanlı İmparatorluğu’nda tiyatronun serencamına bakıldığında önceleri yabancı tiyatro gruplarının gelip İtalyanca veya Fransızca oyunlar sahneledik-leri İstanbul’da, Osmanlı tebasından gayrimüslimlerin adaptasyon yoluylaoyunları Osmanlı kültürüne uygun ve izleyici kitleye cazip hale getirip oyna-maya başladıklarını görmekteyiz. Her oyunu adapte etmeyen tiyatro çevirmen-leri, özellikle evrensel temaların işlendiği oyunları Osmanlı toplumuna uyar-larken, sadece İtalya veya Fransa’ya özgün konulara yer veren oyunları çevir-mek için çaba harcamamışlardır. 1870’li yıllarda zirveye ulaşan tiyatro gösteri-leri, yüzyılın son 30 yılında 400’den fazla farklı oyun gösterimiyle toplumda nederece kabul gördüğünü bizlere açıkça ifade etmiştir.
Niyazi Akı’nın XIX.Yüz- yıl Türk Tiyatrosu Tarihi
adlı eseri bu konudaki önemli eserlerden biridir. Me-tin And ise, hem ilk Türkçe tiyatro oyunu olarak bilinen Şinasi’nin Şair Evlenmesi  adlı eserinden önce kaleme alınmış Türkçe oyunları incelediği çalışma-sında, hem de popüler eğlencelerin tarihini incelediği eserinde Türk tiyatrosu-nun tarihine yönelik önemli çalışmalara imza atmıştır.
Bu alanda bir diğerönemli eser ise Türk Tiyatrosu Ansiklopedisi adlı eserdir. Barındırdığı ansiklo-pedi maddeleriyle, ilk dönem Türk Tiyatrosu tarihinde önemli yerleri bulunantiyatro binaları, gruplar, oyuncular hakkında önemli bilgiler veren bu eser, Türk tiyatro tarihinde önemli bir boşluğu doldurmaktadır.
Tiyatro tarihlerindeki bilgilerden, Türkçeye en çok çevrilen ya da uyarlananiki yazarın Molière ve Goldoni olduğu anlaşılmaktadır. Bu yazarlardan yaklaşık 25 oyun, çeviri ya da uyarlama olarak sahnelenmiştir.
Ahmet Vefik Paşa ve Direktör Âli Bey’in çabaları sayesinden Molière’in oyunlarının neredeyse tama-mının Osmanlıcaya çevrildiğini söyleyebiliriz. Hatta bazen, bir uyarlamayı beğenmeyip, aynı esere başka bir uyarlama yazıldığı da görülmüştür.
Belirli bir süre sonra çevirilerin yerini ana dilde yazılmış eserlerin aldığı gözlemlenmektedir. Çeviri eserlerden vazgeçip, ana dilde oyunlar yazılmasınınsebepleri arasında, Osmanlı kamuoyunun sahne sanatlarına gösterdiği ilgininve asılları yabancı dilde olan oyunların çevirilerinin çok güçlü olmamasıyla be-raber yabancı eserlerin konu ve temalarının halkın ilgisini çekmemesi gösteril-miştir. Halkın ilgisini hakkıyla çekebilecek bir tiyatro eserinin, aynı zamandaçok popüler olabileceği, zaten edebiyatın en büyük kısmının tiyatrodan oluş-tuğu, tiyatronun son zamanlarda moda olduğu, manevî değerlerle yüklü bir‘ahlak okulu’ ve tarihin yaşayan şahidi olduğu dönemin tiyatro oyun yazarlarıve edebiyatçılarınca, tiyatroya atfedilen özelliklerdendir.
Çeviri ve uyarlama faaliyetleriyle başlayan tiyatro, sahip olduğu öğretici etkisi nedeniyle Osmanlı edebiyatçıları tarafından kısa sürede benimsendi ve Osmanlıca yazılmış oyunlar sahnede gösterilmeye başlandı. Tiyatro oyunlarında gördüğümüz bu sürecin, yani önce çeviri ve uyarlamalarla başlayıp, sonra telif oyunlara varan sürecin, genel hatlarıyla roman için de geçerli olduğunu söylemek mümkündür.

kaynak:Osmanlı'da Tercüme Kavramı ve Tanzimat döneminde 

edebi tercümelere dair çalışamalar adlı makale, HAŞİM KOÇ

**