10.SINIF TÜRK EDEBİYATI 158-162.SAYFA CEVAPLARI (DİNİ-TASAVVUFİ TÜRK ŞİİRİ)

Reklamlar

1.METİN

         İLAHİ

a-Bilmek istersen seni

a-Can içre ara canı

a-Geç canından bul anı

b-Sen seni bil sen seni

c-Kim bildi ef'alini

c-Ol bildi sıfatını

c-Anda gördü zatını

b-Sen seni bil sen seni

d-Görünen sıfatındır

d-Anı gören zatındır

d-Gayri ne hacetindir

b-Sen seni bil sen seni

e-Kim ki hayrete vardı

e-Nura müstağrak oldu

e-Tevhid-i zatı buldu

b-Sen seni bil sen seni

f-Bayram sözünü bildi

f-Bileni anda buldu

f-Bulan ol kendi oldu

b-Sen seni bil sen seni

Hacı Bayram Veli

          YUKARIDAKİ VİDEODAN İLAHİYİ DİNLEYEBİLİRSİNİZ...

YUNUS EMRE-YALAN DÜNYA İLAHİSİ

1) İlahi adlı metnin ana duygusu “ilahi aşktır”. Tema dönemin tasavvuf düşüncesi ve şairin kişiliğini  yansıtmaktadır.

2) Hacı Bayram-ı Veli kendi özünü bilmiş yani yabancılaşmadan kurtularak aslına ulaşmış , ikilikten kurtulmuş ve tevhidi bulmuştur.Bu durumda O hem bilen hem de bilinen olmuştur.Bilen ve bilinen ikiliği kalkmış zati tevhid elde edilmiştir.Bulan yine Hacı Bayram-ı Veli’nin kendisi olmuştur.Bu dünyada gerçeği bulamayan kendi özüne ulaşamayan kimseler öbür http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/ dünyada karanlıkta kalacaklardır.Bu dünyada özüne yabancı kalan ahirette  yabancılaşmanın bedelini  ödeyecektir.Tabii olarak öze ulaşmanın birinci şartı İslam’ı tam olarak yaşamak ve buhttp://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/  şekilde nefsani duygulardan arınmaktır.İslamı tam olarak yaşamayan kimselerin öze dönmesi mümkün değildir.Kısaca öze dönüş yaşanarak elde edilir.Bir sufinin manevi olarak ilerlerken çeşitli makamlardan geçtiğini  çeşitli gizli halleri öğrendiğini biliyoruz.(edebiyat fatihi)Bunlar tamamen yaşanarak elde edilen tecrübelerdir.Hacı Bayram-ı Veli Hz.leri de bu manevi tecrübeleri kendi şiirinde bu şekilde anlatmaya çalışmıştır.

AHENK UNSURLARI	http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/
ölçü	7’li hece ölçüsü
Uyak:	Aşağıda gösterilmiştir.
redif	Aşağıda gösterilmiştir.
Sese dayalı edebi sanatlar:	“n” sesleriyle aliterasyon ve birimin son dizesiyle tekrir sanatı yapılmıştır. http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/
YAPI UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com
Nazım birimi	dörtlük
Nazım birimi sayısı	5 http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/
Uyak şeması	Aaab/cccb/dddb/eeeb/…
Tema:	İLAHİ AŞK
Nazım türü:	İLAHİ http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/

İLAHİ NAZIM TÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ

§  Herhangi bir tarikatın izini taşımaksızın Allah'ı öven şiirlere denir.

§  Daima özel bir ezgi ile söylenir.

§  Divan şiirindeki tevhit ve münacaatın Halk Edebiyatındaki karşılığıdır.

§  En ünlü şairi http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/   Yunus Emre'dir.                        

§  Değişik tarikatlara göre "deme, nefes, ayin" gibi adlar alır.

§  Şekil olarak koşma biçimindedir. Yani dörtlüklerden oluşur.

§  Son dörtlükte şairin adı veya mahlası geçer.

§  Genelde 7'li hece ölçüsü kullanılır.  http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/  Bazı ilahilerde aruz vezni kullanılmıştır. Aruz vezninin kullanıldığı ilahiler gazel şeklindedir.

NEFES

a-Ey özün insan bilen

b-Var edep öğren edep

a-Ey edep erkân bilen

b-Var edep öğren edep

“bilen” redif “-an” tam uyak

c-Edeptir asl-ı taat

c-Küllî sıfat cümle zât

c-Varlığın edebe sat

b-Var edep öğren edep

“at” tam uyak

d-Gel Hakk’a olma asi

d-Tâ gide gönlün pası

d-Dört kitabın manası

b-Var edep öğren edep

e-Gaflet içinden uyan

e-Edepsiz olma ey can

e-Edeptir asl-ı iman

b-Var edep öğren edep

"an" tam uyak

g-Kaygusuz Abdal uyan

g-Aşkı bil aşka boyan

g-Şöyle demiştir deyen

b-Var edep öğren edep

"n" yarım uyak

BAZI SÖZCÜKLERİN ANLAMLARI

Erkân: Rükünler, esaslar, kaideler.

Asl-ı taat: Kulluğun aslı, özü.

Küllî sıfat cümle zât: Bütün vasıflar, tüm esaslar.

Asl-ı iman: İmanın temeli.

Hak: Doğru, gerçek, hakikat.

Hakk: Allah Tealâ.

SAYFA 160

4.

AHENK UNSURLARI	http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/
ölçü	7’li hece ölçüsü
Uyak:	Yukarıda gösterilmiştir.
redif	Yukarıda gösterilmiştir. http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/
Sese dayalı edebi sanatlar:	“n” sesleriyle http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/ aliterasyon “e” sesleriyle asonans ve birimin son dizesiyle tekrir sanatı yapılmıştır.
YAPI UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com
Nazım birimi	dörtlük
Nazım birimi sayısı	5 http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/
Uyak şeması	abab/cccb/dddb/eeeb/…
Tema:	İLAHİ AŞK
Nazım türü:	NEFES

3.ETKİNLİK : NEFES TÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ

§  Bektaşî şairlerinin yazdıkları tasavvufî şiirlerdir.

§  Nefeslerde genellikle tasavvuftaki vahdet-i vücut (varlığı birliği) kavramı anlatılır. Bunun yanı sıra Hz. Muhammet ve Hz. Ali için övgüler de söylenir.

§  Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir üslûp göze çarpar.

§  Edebiyatımızda Pir Sultan Abdal nefesleriyle ünlüdür.

5.Anlam ve ses kaynaşmasından oluşan birimler belli bir tema etrafında (ilahi aşk) etrafında bir araya getirilmiştir ve temayı verecek şekilde düzenlenmiştir.

6.”canından geçmek”, can içre canı aramak” anda zatını görmek” tevhid-i zat”, “nura müstağrak olmak” , özünü bilmek” külli sıfat, cümle zat”,(EDEBİYAT FATİHİ’NDEN ALINTIDIR.) varlığını ebede satmak” gaflet içinden uyanmak”,”aşka boyanmak” gibi kelime gruplarına dini-tasavvufi anlamlar yüklenmiştir.Bu söz grupları tasavvufi düşünceyi en iyi biçimde yansıtmak, anlamı pekiştirmek içindir.

7.Metinlerdeki didaktik ögeler:

§  Can içre ara canı

§  Sen seni bil sen seni

§  Var edeb öğren edeb

§  Varlığını ebede sat

§  Gel olma Hakk’a asi

§  Gaflet içinden uyan

§  Aşkı bil aşka boyan

§  Edebdir imanın aslı

Metinlerdeki didaktik unsurlar yalın, açık sade bir şekilde ifade edilmiştir.

8.  Metinlerin temaları öğretici bir ifade tarzıyla ele alınmıştır.

9. Yunus Emre’nin ilahisi de http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/   Hacı Bayram-ı Veli’nin ilahisi de kullanılan imgeler, dil ve söyleyiş bakımından birbirine çok benzemektedir.Her ikisinde de açık, sade yalın bir dil kullanılmıştır.Her iki şiir de tasavvuf geleneğini yansıtmaktadır.

10.

Halk şiirine benzeyen yönleri http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/	Divan şiirine benzeyen yönleri
§  Dörtlük nazım birimi §  Hece(edebiyat fatihi) ölçüsü §  Sade ve yalın halk dili §  Uyak düzenleri §  Kulak için kafiye anlayışı §   http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/ §  §	§  Bent nazım birimi §  Tasavvuf geleneği §  İlahi aşk teması http://www.edebiyatfatihi.blogspot.com/

SAYFA 161

12. HACI BAYRAM-I VELİ

§  Ankara’da tarikat kurmuş bir bilgin ve şairdir.

§  İlahi ve şathiye tarzı birkaç şiiri günümüze kadar ulaşmıştır.

§  Sade ve coşkun bir dili vardır.

§  Hece ölçüsü yanında aruzu da kullanmıştır.

KAYGUSUZ ABDAL

§  Asıl adı Alaaddin Gaybi’dir. “Sarayi” adını da kullanmıştır.

§  Efsaneye göre Alanya Beyi’nin oğlu iken tasavvufu tercih etmiştir.

§  Şiirlerinde Yunus Emre etkisi sezilir.

§  Hece ölçüsüyle ve sade bir dille ilahiler, nefesler ve şathiyeler ilginçtir. Aruzla da yazdığı şiirleri vardır.

§  Manzum ve mensur eserleri vardır.

Manzum olanlar:

§  Gülistan

§  Minbernâme

§  Gevhernâme

       

Mensur Olanlar:

§  Budalanâme

§  Kitâb-ı Miglate

§  Vücûdnâme

14.Metnilerin yazılış amacı dini-tasavvufi düşünceyi yaymaktır.

ANLAMA-YORUMLAMA

BU KAVRAMLARIN AÇIKLANMASINDA PROF.DR.ETHEM CEBECİOĞLU’NUN TASAVVUF TERİMLERİ VE DEYİMLERİ SÖZLÜĞÜNDEN YARARLANILMIŞTIR.

1. Efal: işler, ameller

Sıfat:   SIFAT: Arapça, özellik, nitelik, vasıf kalite gibi anlamlan olan bir kelime, mevsûftan ayrılmayan şeye sıfat denir. Bir şeyde sıfat bulunmadan, ona vasıflanmış (mevsûf) denmez, iki türlü sıfat vardır. 1)Sıfat-ı Fadaliyye: Hayat gibi zata ait sıfatlar onun dışındakilere ait sıfatlar. 2) Sıfat-ı Fâdiliyye: Kerem gibi hem zat, hem de İlâhî sıfatlar için asıl olanı "Rahman" sıfatıdır. Zira bu sıfat, şümul ve alanı bakımından Allah isminin mukabilindendir. İkisi arasındaki fark; Rahman'ın umumu ile birlikte vasfiyye'nin zuhur yeriyken, Allah, ismiyye'nin zuhur yeridir.

ZAT: ALLAH

HAYRET: Hayret, derin düşünce ve Allah huzurunda, (edebiyat Fatihi’nden alıntıdır)hakikat ehlinin ve ariflerin kalplerine gelen bir hâldir.

TEVHÎD: Arapça, birleşmek demektir. Cürcanî, Allah'ın zâtını, akılla tasavvur olunan, zihni olarak hayal edilebilen herşeyden uzak tutmak, diye tarif eder. Yine ona göre, tevhîd üç şeyde olur: 1. Allah'ı rubûbiyetle tanımak, 2. Vahdaniyetle ikrar etmek, 3. Eş ve benzer olanları O'ndan nefyetmek

iki çeşit tevhid vardır: 1. Kusûdî tevhîd : Sadece Allah'ı kastetmek, (edebiyat Fatihi’nden alıntıdır)istemek veya Allah'ın istediğini istemek. Yani kulun ve Allah'ın iradesinin bir noktada birleşmesine kusûdî tevhîd denir. Bu, kulun iradesini Hakk'ın irâdesinde eritmesi şeklinde de tanımlanır. 2. Şuhûdî tevhîd : Salikin vecd halinde masivayı terkederek sadece Hakk'ı görmesidir. Buna, vicdanî ve zevkî tevhid de denir.

NUR: Arapça, ışık demektir. en-Nûr, Esma-yı Hüsna'dan biridir. Allah'ın zahir ismi  ile tecellisine, nur denir. Kainattaki suretlerde ortaya çıkan vücuddur.

EDEP:   Arapça, iyi ahlak, güzel terbiye, utanma, zarafet, usluluk, insanlara kavlen, fi'len güzel davranışta bulunmaktan ibarettir. Cürcanî'ye göre, hatanın her çeşidinden sakınmayı bilmektir. Edeb'den, şeriat, hizmet ve Hakk'ın edebi anlaşılır, ilki, dinin zahirine, şekli unsurlarına tam anlamıyla riayet etmek, ikincisi hizmette ileri gitmekle birlikte yaptıklarını görmemek (yani kendine mal edip ucube düşmemek), üçüncüsü Allah'a ve kendine ait olanı bilmekdir.(edebiyat fatihi’nden alıntıdır.)Mutasavvıflar, genelde iki türlü edeb kabul ederler: Birincisi şeklî, zahirî edeb ki; ameli riyadan, münafıklıktan, yağcılıktan korumaktır. İkincisi de batınî edebtir ki; kalpteki şehvet, itiraz, irâdede zayıflık vs. gibi olumsuz şeyleri temizlemekten ibarettir. Edebler sünnetleri güçlendirmek içindir. Sünnetler vacibleri, vacibler de farzları güçlendirir. Farzlar ise imanı korumak içindir.

GAFLET: Kulun Allah'tan habersiz olması hali.

AŞK: HAKİKİ AŞK ALLAH AŞKI…

Tasavvufi şiirde soyut düşüncenin bu tür sembollerle ifade edilmesinin sebebi   duyularla algılanamayacak “varlık, yaradılış, (edebiyat Fatihi’nden alıntıdır)ilâhî öz, bu dünya, öte dünya, sonsuzluk, yok olmak, ölümsüzlük” vb. kavramın açıklanmasını sağlamaktır. (edebiyat fatihi’nden alıntıdır)Sûfiler sembollerden, teorik ve pratik bilgi arasında bağ kurmak; maddeden mânâya, zâhirden bâtına, somuttan soyuta, (edebiyat Fatihi’nden alıntıdır) kutsal olmayandan kutsala geçişi sağlamak; ortak duygu, düşünce, davranış modeli oluşturmak ve bunları ifade etmek; sûfi kimliğini paylaşmak vb. amaçlarla  (edebiyat Fatihi’nden alıntıdır)yararlanır ve özellikle “bilgi aktarma aracı olarak kullanırlar”…

2. Hacı Bayram-ı Veli’nin burada iki senden bahsettiğini görüyoruz.Bunlardan birincisi nefs dediğimiz beşeri ‘BEN’ ,diğeri ruh dediğimiz ilahi ‘BEN’ dir.İnsanın Allah’tan kopup gelen ilahi yönüne ulaşması için (edebiyat fatihi) nefsinden uzaklaşması, o yönünü aşması gerekir.

Canından geçmekle insan kendi özüne ulaşır.Sen seni bil sen seni mısrası şu sözü hatırlatır; ‘Kendini bilen Rabbini bilir’.Zira insanın özü (edebiyat fatihi) ilahi asla bağlıdır.Oradan gelmiş oraya dönecektir. Gaflet, Allah’ı unutup ondan habersiz yaşamak demektir. Böyle bir gafleti dağıtıp huzuru elde etmenin yolu, tahkiki imanı elde etmekle mümkündür.

3. Metinlerin yazılış amacı Allah aşkını ifade etmek ve tasavvuf düşüncesini geniş halk kitlelerine ulaştırmak olduğundan(edebiyat fatihi) konuşma diline yakın, yalın sade bir dil kullanılmıştır.

4.Mutasavvıf şairlerin düşüncelerini şiirle dile getirmesinin sebepleri:

§  Sözlü edebiyat geleneği

§  Mutasavvıfların yüreklerindeki inanç ve coşkuyu dile getirecek en uygun türün şiir olması

§  Mutasavvıflar (örneğin Yunus Emre)  derin ve yoğun düşüncelerin insanıdır. Yaşadığı dönemdeki halkın bilgi düzeyi(edebiyat fatihi) bu yoğunluğu ve derinliği kavrayabilecek düzeyde değildi. Şifahi bir kültür vardı. Üstelik Yunus’un şiirlerinin muhatabı gönüllerdi. Gönüle hitap edebilecek tek dil ise, şiir dilidir. Yunus bir “sehl-i mümteni” ustalığıyla derin fikirleri halkın hayatından aldığı benzetme ve mecazlarla onların idrak seviyelerine göre anlatmayı başarmış (edebiyat fatihi)bir bilge şairdir.

§  Şiirin insanlar tarafından kolay benimsenmesi ve hafızalarda kalma yani ezberlenebilme özelliği

5.Allah aşkını en lirik şekilde etkileyici, yalın,sade şiirsel  bir dille getirdikleri ve kendilerine mahsus (edebiyat fatihi)bir ezgiyle söylendikleri için ilahi tarzındaki şiirler halk tarafından kolayca ezberlenip sevilmektedir.

6.İlk bakışta yazılması kolay gibi görünen bu metinlerin yazmak ve anlamak için belli bir kültür birikimi olması gerekir.

7.Bu metinlerde öğretici unsurlar ön plandadır.

8.İlahi ve nefeslerin (edebiyat fatihi)ezgisiyle okunması bu şiirlerin etkisini güçlendirmektedir.

9.Dini-tasavvufi Türk şiirinde içerik özellikleri daha önemlidir.

10.

§  Tasavvufi halk şiiri geleneğinde sanatsal kaygı ikinci planda tutulmuş, daha çok tasavvuf düşüncesini ve dinsel değerleri yayma amacı güdülmüştür. Bu yönüyle bu tür şiirlerde (edebiyat fatihi)didaktik unsurlar ağır basmaktadır.

§  Toplumsal görev üstlenmesi

§  Temel kaynağının İslam dini ve tasavvuf düşüncesi olması

11. Dinî tasavvufi halk şiiri, halk edebiyatı ile divan edebiyatı arasında bu iki edebiyatı birbirine yaklaştıran,(edebiyat fatihi) her iki edebiyatın hitap ettiği ayrı ayrı zümreleri birleştiren bir edebiyat köprüsü vazifesini görmüştür.

SAYFA 162

DEĞERLENDİRME

1.Dini-tasavvufi şiirlerin yazılış amaçları

§  Tasavvuf düşüncesini ve dinsel değerleri yayma amacıyla yazılırlar.

§  Halkı aynı düşünce etrafında kenetlemek, onların hoşgörü içinde bir arada yaşamalarında kilit rol oynamak

2. (Y)

3. (Y)

4.(D)

5. nefes

6. hem aruz hem hece

7.(A)

8.(C)