10.SINIF TÜRK EDEBİYATI 139-147.SAYFA CEVAPLARI

10.SINIF TÜRK EDEBİYATI 139-147 ARASI CEVAPLARI

HALK ŞİİRİ

A) Anonim Halk Şiiri

                   

   HAZIRLIK:

       MANİ VE ÇEŞİTLERİ

1. Sözlü edebiyat ürünlerindendir.
2. Genellikle bir dörtlükten oluşur. Ama mısra sayıları 5,6,7,8 hatta 14 olan maniler de vardır.
3. Kafiye düzeni aaxa şeklindedir.
4. Anonim halk edebiyatının en yaygın şeklidir. Özellikle yüzük oyunları ve mangal sohbetlerinde söylenirler.
5. Maninin birinci ve ikinci mısraları konuya giriş için hazırlık mısralarıdır. Asıl söylenilmek istenen 3. ve 4. mısralarda söylenir. 1. ve 2. mısralar tamamen de konu dışı değildir.

6. Üçüncü mısraın serbest oluşu söyleme kolaylığı sağlar.
7. Anlam bakımından bir bütünlük gösteren maninin başlıca karakteri kendi kendine yetmesidir.
8. Manilerde konu sınırı yoktur. Genelde aşk, toplum olayları, ölüm, iyilikler, hasret, evlat sevgisi vb. konuları işlenir.
9. Maniler, Divan Edebiyatı‘ndaki “tuyuğ“un karşılığıdır.

Maniler şekillerine göre 4’e ayrılırlar.
1. Düz (tam) mani:

- 7’li hece ölçüsüylesöylenir.
- Dört mısradan oluşur.
-aaxa şeklinde kafiyelenir.
- Maninin en yaygın şeklidir.
- Bu tarz manilere tam mani de denir.

ÖRN:
Şu dağlar olmasaydı
Çiçeği solmasaydı
Ölüm Allah’ın emri
Ayrılık olmasaydı
2. Kesik (cinaslı) mani:

-İlk dizesi cinaslı bir sözden oluşur.
-Bu ilk mısra hece sayısı bakımından diğerlerinden eksiktir.
-Kesik manilere, cinaslı mani, hoyrat da denir.

Güle naz
Bülbül eyler güle naz
Ağlayan çok gülen az
3. Yedekli (artık) mani:

-Düz maninin sonuna anlamı tamamlamak ya da pekiştirmek için iki dize daha eklemek suretiyle elde edilen manidir.
-Bu tarz manilere artık mani de denir.

Ağlarım çağlar gibi                 Derdim var beller gibi
Derdim var dağlar gibi          Söylemem eller gibi
Ciğerden yaralıyım                Kalbimin hüznü var
Gülerim sağlar gibi                 Yıkılmış eller gibi
Her gelen bir gül ister           Gözlerimden yaş akar
Sahipsiz bağlar gibi                  Bulanmış seller gibi
4. Ayaklı Mani:

-Kesik manilerin birinci dizesinin doldurularak söylenen şeklidir. Bunlara doldurmalı kesik mani de denir.

Ah o beni o beni
Kakül örtmüş o beni
Ben yarimi unutmam
Unutsa da o beni
Deyiş: İki kişinin karşılıklı söylediği manilerdir. Soru yanıt şeklinde düzenlenir. Bir başka kişinin ağzındanmış gibi aktarıldığı şekilleri de vardır.

• TÜRKÜ NAZIM ŞEKLİ GENEL ÖZELLİKLERİ VE TÜRLERİ
• YÜKSEK YÜKSEK TEPELERE TÜRKÜSÜNÜN HİKAYESİ

Bu öykü Malkara köylerinden alınmış olup belli bir kişinin dilinden yazıya geçirilmiş değildir. Çevrede herkes tarafından bilinen bir öyküdür. Söylentiye göre, çok eskiden köyün birinde Zeynep isimli çok güzel bir kız vardır. Onaltıya yeni bastığında Zeynep'i köylerindeki bir düğünde aşırı (yabancı) köylerden gelen Ali isimli bir genç görür. Ali Zeynep'i çok beğenir ve köyüne döndüğünde kızın babasına hemen görücü gönderir. Zeynep'i Ali'ye verirler. Kısa bir zaman sonra düğünleri olur. Ali, Zeynep'i alıp aşırı köyüne götürür.
Zeynep'in gelin gittiği köy ile kendi köyü arası üç gün  üç gece çeker. Bu kadar uzak olduğundan dolayı Zeynep, anasını babasını ve kardeşlerini tam yedi yıl göremez. Bu özlem Zeynep'in yüreğinde her gün biraz daha büyüyerek dayanılmaz bir hal alır. Köyün büyük bir tepesinde bulunan evinin bahçesine çıkarak kendi köyüne doğru dönüp için için kendi yaktığı türküyü mırıldanır ve gözleri uzaklarda sıla özlemini gidermeye çalışırmış.
Oysa kocası, Zeynep'in bu özlemine pek aldırış etmez. Kaldı ki eski sevgisi de pek kalmadığından kendini fazlaca horlamaya, eziyet etmeye başlar. Sonunda bu özlem ve kocasının horlaması Zeynep'i yataklara düşürür.
Gün geçtikçe hastalığı artan Zeynep'in düzelmesi için, köyden gelip gidenler de anasının babasının çağrılmasını salık verirler. Başka çare kalmadığını anlayan Zeynep'in kocası da anasına babasına haber vermeye gider. Altı gün altı gecelik bir yolculuktan sonra bir akşam üstü Zeynep'in anası babası köye gelirler, Zeynep'i yatakta bulurlar. Perişan bir halde Zeynep hala türküsünü mırıldanmaktadır. Aynı türküyü anasına babasına da söylemeye başlar. Çevresindeki bütün köy kadınları duygulanıp göz yaşı dökerler. Annesi fenalıklar geçirir ve bayılır.
Zeynep hasretini giderir, giderir ama artık çok geç kalınmıştır. Bir daha onmaz, sonu ölümle biter. Herkes Zeynep için göz yaşı döker. İşte o gün bu gündür bu türkü ayrılığın türküsü olarak söylenip durur.

Yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar
Aşrı aşrı memlekete kız vermesinler
Annesinin bir tanesini hor görmesinler
Uçan da kuşlara malum olsun ben annemi özledim
Hem annemi hem babamı hem köyümü özledim
Babamın bir atı olsa binse de gelse
Annemin yelkeni olsa uçsa da gelse
Kardeşlerim yolları bilse de gelse
Uçan da kuşlara malum olsun ben annemi özledim
Hem annemi hem babamı hem köyümü özledim
Kaynak:
Türk Halk Müziği ve Oyunları
Sayfa 164
Cilt1 Sayı4 Yıl1 - 1982

• Bir edebi ürünün sahibinin halk olması o ürünün kim tarafından söylendiğinin bilinmemesi ve o eserin anonim olduğu anlamına gelir.

SAYFA 140
1.

AHENK UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com          1.  mâni                                                   2.mâni (kitapta 4.mani)
ölçü	7’Lİ hece ölçüsü	7’li hece ölçüsü
Uyak:	“y” yarım uyak	“gül(de) gez” cinaslı uyak
redif	“emem” redif	-
Sese dayalı edebi sanatlar:	“e tekrarıyla asonans ,”l” tekrarıyla aliterasyon	“gez” tekrarıyla tekrir, “z” tekrarıyla aliterasyon
YAPI UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com
Nazım birimi	dörtlük	dörtlük
Nazım birimi sayısı	1	1
Uyak şeması	aaba	aaba
Tema:	AŞK	SİTEM
Nazım türü:	MANİ	MANİ

SAYFA 141

a)

•  Birinci dizesinin hece sayısı 7'den az olan manilerdir: 5. ve 6.
• 4 dizeli maniye aynı uyakta başka dizeler eklenerek söylenen manilerdir:6.7. ve 8.
• 7 heceli ve 4 dizeden oluşan 1,2 ve 4.dizeleri uyaklı olan manilerdir: 1.ve 2.
• Kafiyesi cinas şeklinde olan manilerdir: 3.4. ve 5
  

b)

1. Düz Mâni (Tam Mâni): Dört dizeden oluşan, 7'li hece ile söylenen (4+3 duraklı), "aaba" şeklinde uyaklanan ve ilk iki dizesi genellikle doldurma olan mânilerdir.

2. Cinaslı Mâni (Kesik Mâni): Cinaslı uyak bulunur. İlk mısranın hece sa­yısı yediden azdır. Mısra sayısı dörtten fazla olabilir.

Kesik mani: Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük grubu olan maniler. Bu kesik dize sadece kafiyeyi hazırlar. Eğer meydan ve kahvehanelerde söylenen ve ilk dizeleri "aman aman" ünlemi ile doldurulan manilerse bunlara İstanbul manileri denir.

Yedekli (artık) mani: Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen maniler. Cinaslı kafiye kullanılmaz, birinci dizeleri anlamlıdır. Yedekli maniye artık mani de denir.

3. Manilerdeki halk söyleyişleri:  "el sözü", "kul olmak" , "yaman esmek", "kan ağlamak" "beller gibi"... Maniler halka hitap ettiği için manilerin dili son derece sade, yalın bir halk dilidir.

4.MANİ-RUBAİ KARŞILAŞTIRMASI

 

Edebiyat fatihi	Yapı özellikleri	İfade biçimi	tema
rubai	Tek dörtlükten oluşur	Manzum http://edebiyatfatihi.blogspot.com/	aşk, şarap, dünyanın türlü nimetlerinden yararlanma, hayatın anlamı ve hayat felsefesi, tasavvuf ve ölüm gibi konular
Mâni	Tek dörtlükten oluşur	Manzum http://edebiyatfatihi.blogspot.com/ http://edebiyatfatihi.blogspot.com/	"Aşk/sevgi" ön plandadır. Öte yandan "gurbete giden eşe duyulan hasret, ayrılık, dert, güzellik-çirkinlik, kıskançlık, ölüm, evlenme düşüncesi, verilen sözde durmama, vefasızlık gibi pek çok temada yazılabilir.

Mani ve rubai benzerlikleri:

*Tek dörtlükten oluşurlar.

*Genellikle asıl söylenmek istenilen düşünce 3.ve 4.dizede söylenir.

SAYFA 142                             HAVADA BULUT YOK

AHENK UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com
ölçü	6+5 11’li hece ölçüsü     ; nakaratta 5+5 10’lu hece ölçüsü
Uyak:	Aşağıdaki gösterilmiştir.
redif	Aşağıda gösterilmiştir.
Sese dayalı edebi sanatlar:	Aliterasyon, asonans (bulunuz)
YAPI UNSURLARI	www.edebiyatfatihi.blogspot.com
Nazım birimi	Bent  ; nakarat bölümü beyit
Nazım birimi sayısı	6
Uyak şeması	aaa/ bb/ccc/DD/eee/bb
Tema:	ağıt, matem...
Nazım türü:	TÜRKÜ

HAVADA BULUT YOK

a______________dumandır
a______________şivandır dır'lar redif, -an'lar Tam Uyaka______________yamandır

b_______________çemendir
b_______________nedendir -dir'ler redif, -en'ler Tam uyak

c______________sesi var

c______________nesi var        -i var'lar redif, -es'ler Tam uyak

c______________fesi var

d_______________yokuştur
d_______________iştir -tır'lar redif, -iş'ler Tam uyak

e______________sazlar
e______________sızlar     lar- zengin uyak e______________kızlar      

d______________
d______________ Nakarat 

EK BİLGİ : HAVADA BULUT YOK TÜRKÜSÜNDEKİ BAZI SÖZCÜKLERİN AÇIKLAMASI

Mehle: Muş ağzında mahalle

Şivan: (matem, yas, inleme, sızlama)

Türküdeki "Ano" kelimesi feryat eden bir insanın seslenme ihtiyacıdır.

Çemen: Farsça yeşil ve kısa otlarla örtülü yer

Redif: "Redif kelimesinin kelime anlamı sonradan, arkadan gelendir. Burada ise yeni, genç asker anlamındadır.

SAYFA 144

TEMA
Aman Ayşe’m Yaman Ayşe’m	Ağıt, ölüm
Çıktım Kozan’ın Dağına	kahramanlık
Yıldız Dağı	Yıldız Dağı (doğa)
Nenni Bebek	ninni
Zeynep’im	aşk
Vur Çapayı	İş

SAYFA 145

Edebiyat Fatihi	Aman Ayşe’m	Kozan	Yıldız dağ	nenni	zeynep’im	vur çapayı
ninni				x
doğa			x
aşk					x
kahramanlık		x
iş						x
Ölüm	x	http://edebiyatfatihi.blogspot.com/

8.ANONİM HALK ŞİİRİ

MANİ                                          

-Düz mani                                                

-Kesik Mani                                             

-Cinaslı mani                   -

-Yedekli(artık) mani                

-Deyiş

-Karşı-Beri

TÜRKÜ

1) Konularına göre:

-Ninniler

-doğa türküleri

-Kahramanlık ve askerlik türküleri

-Tören türküleri

-İş türküleri

-Karşılıklı türküler

-Ölüm türküleri (ağıtlar)

-Oyun türküleri

2.ezgilerine göre:

Türküler ezgilerine göre usulsüzler, usullüler olarak ikiye ayrılır.

Usulsüzler : divan, bozlak, koşma, hoyrat, (edebiyat fatihi’nden alıntıdır.) kayabaşı, Çukurova…Bunların hepsi uzun havalardır.

Usullü türküler genellikle oyun havalarıdır.Bunlara Konya’da oturak, Urfa’da kırık adı verilir.

9. Anonim Türk halk şiirinde ezgi ön plandadır. (edebiyat fatihi’nden alıntıdır.) Ezgiyle iç içe olan bu ürünler müzik eşliğinde sözlü olarak oluşur.

10. Bu şiirlerin kim tarafından ve ne zaman söylendiklerinin belli olmaması sözlü edebiyat geleneğiyle oluşturulmasıyla (edebiyat fatihi’nden alıntıdır.) ilgilidir.Anonim edebiyata ait nazım biçimlerini de ilk söyleyen vardır, ama zamanla ilk söyleyen unutulmuş ve halkın beğenesinde yaşamaya başlamış olan bu eserler anonimleşmiştir.Bu şiirler kulaktan kulağa kuşaktan kuşağa aktarılarak ve sonrasında derlenip yazıya geçirilerek günümüze kadar gelmiştir.

ANLAMA-YORUMLAMA

1.

YAPI	(edebiyat fatihi’nden alıntıdır.) http://edebiyatfatihi.blogspot.com/ GAZEL		TÜRKÜ
	·         Nazım şekli "gazel"dir. ·         Nazım birimi (birim değeri) beyittir. ·         Birim sayısı 7’dir ·         Beyit bütünlüğüne dayalı tema işlenmiştir. http://edebiyatfatihi.blogspot.com/ http://edebiyatfatihi.blogspot.com/		·         Nazım türü türküdür. ·         "Bent" adı verilen bölüm ile her bendin sonunda yinelenen bağlama (kavuştak) denilen nakarat bölümlerinden oluşmuştur. Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında uyaklanmıştır.4 bent ve nakaratlardan oluşmuştur. ·
Ahenk	Ahengi sağlayan ögeler: Her türlü ses benzerliği (uyak-redif), aruz ölçüsü, söyleyiş özelliği... http://edebiyatfatihi.blogspot.com/		Ahengi sağlayan ögeler: Her türlü ses benzerliği (redif, uyak), hece ölçüsü, söyleyiş özelliği...
Dil	Arapça ve Farsça sözcük ve tamlamalarla yüklü imgeli, ağır, süslü bir dil		Halk söyleyişlerinin yer aldığı anlaşılır,yalın  sade bir Türkçe kullanılmıştır.
Tema	Aşk		Aşk
Gelenek	Divan şiiri geleneğini yansıtır.		Anonim halk şiri geleneği

 Şiirler arasındaki farklılığın temel sebebi gazelin divan şiir geleneğine türkünün anonim halk şiiri(edebiyat fatihi’nden alıntıdır.)  geleneğine bağlı kalınarak oluşturulmasıdır.

2.Metinleri yorumlayınız.

5.etkinlik:

TÜRKÜLERİN TOPLUM HAYATINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ

Türküler İslamiyet öncesi Türk edebiyatının sözlü döneminden itibaren süregelen bir yapıya sahip olması dolayısıyla yüzyılların birikimini kuşaktan (edebiyat fatihi’nden alıntıdır.) kuşağa aktaran çok önemli araçlardır.Türküler işledikleri konular itibariyle de toplumun duygu ve düşünce hazinesidir.Toplum yaşamının her anından bireysel konulara kadar her şeyi barındırırlar.Türkülerde (EDEBİYAT FATİHİ) kimi zaman bir annenin feryadı kim zaman bir aşığın hüznü ya da sevinci kimi zaman da bir bülbülün ötüşü kimi zaman Çanakkale’ye Yemen’e giden askerilerin ayak sesleri çınlar…

Kültür hazinemizin en önemli ve edebi unsurlarından biri olan türkülerimiz geçmişi aydınlatarak(edebiyat fatihi’nden alıntıdır.)  millete ait geleneği geleceğe aktarırlar. Türküler bizi biz yapan, bizi başkalarından ayıran en kıymetli değerlerimizdendir. Türkülerin her bir kelimesinde asıl özümüz saklıdır. İnsan hassasiyetinin derinliklerinden çıkarak bir kimliğe bürünen türküler zamanla milletin kimliği olurlar. Bu sebeple bir milleti tanımak, o millet hakkında bilgi sahibi olmak istiyorsak öncelikle,(edebiyat fatihi) o milletin kültür değerlerine bakmamız gerekir. Bütün kültür değerlerini özellikle bu kültür unsurlarından biri olan türkülerini unutan bir millet özünü, geçmişini unutmuş, kimliğini yitirmiş, yabancılaşmaya, başkalaşmaya, mahkûm olmuş demektir

Türküler, tarih denen uzun ince bir çizgide Türk insan’ın doğuşundan ölümüne kadar yaşamış olduğu sosyal, siyasal, kültürel vb. olayları içinde barındıran önemli bir somut olmayan kültürel miras ürünleridir.

4.ANONİM HALK ŞİİRİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

 Söyleyeni belli olmayan, ağızdan ağza, kulaktan kulağa yayılan, halkın ortak malı olan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır.

§  Özellikleri şunlardır:

§  Belli bir sahibi yoktur. Halkın ortak malı olan ürünlerden oluşur.

§  Dili sade, akıcı bir halk Türkçesidir.

§  Şiirlerde hece ölçüsünün 7'li, 8'li, 11'li kalıpları ağırlıklı olarak kullanılır.

§  Somut ve gerçeklerle iç içe bir edebiyattır.

§  Şiirlerinin nazım birimi dörtlüktür.

§  En çok yarım kafiye kullanılmıştır. Bazı manilerde cinaslı kafiye görülür.

§  Mecazlara ve edebi sanatlara fazla yer verilmez.

§  Ölüm, aşk, tabiat sevgisi, ayrılık acısı, özlem, yiğitlik, toplumsal aksaklıklar gibi konular işlenir.

§  Sözlü geleneğe dayanır.

§  Anonim halk edebiyatı ürünleridir; mani, ninni, türkü, destan, tekerleme, bilmece, masal v.b.

SAYFA 147:

DEĞERLENDİRME

1.Anonim Halk Şiirinin Türk kültürü açısından önemi nedir?

Anonim halk edebiyatı İslamiyet öncesi Türk edebiyatının sözlü döneminden itibaren süregelen bir yapıya sahip olması dolayısıyla yüzyılların birikimini kuşaktan (edebiyat fatihi’nden alıntıdır.) kuşağa aktaran çok önemli araçlardır.Bu şiirler  işledikleri konular itibariyle de toplumun duygu ve düşünce hazinesidir.Toplum yaşamının her anından bireysel konulara kadar her şeyi barındırırlar. Millete ait geleneği geleceğe aktarırlar. Şiirlerdeki tema, konu ve duygu söylendiği dönemin zihniyetini yansıtır. Çünkü bu ürünler toplumsal yaşamla iç içedir.

2. (Y)

3. (Y)

4. (D)

5. Deyiş

6. ağıt

7. E

8. C

REKLAM